Araçta, Rot-Balans ayarının önemi

Çoğu insan, milyarlarca lira ödeyip satın aldığı otomobilini bilinçsiz kullanıyor. Bilinçsiz kullanım, özellikle ön takım yıpranmalarına, dolayısıyla hem kaza olasılığının artmasına, hemde paraların boşa gitmesine neden oluyor.

Milyarlarca lira değerindeki araçların kullanımında dikkat edilmesi gereken husuların başında, rot-balans ayarı geliyor. Bir çeşit enstrüman akordu gibi ayarları yapılmış otomobil, sürücüsüne keyifli ve güvenli bir yolculuk yaşatır. Unutmamak lazım ki ayarsızlıktan kaynaklanan en ufak titreşim ve bundan doğacak sorunlar da aracınıza mutlaka zarar verecektir. Otomobilinizde motor aksamı kadar önemli bölümlerden biri de, ön takım ve rot-balans ayarıdır. Motor arızasında araç yolda kalırken, ön takım arızası hiç istenmeyen sonuçlara neden olabilir.

Lastiğin yön açısı anlamına gelen rot ayarıyla lastikteki merkezkaçı önlemek için ağırlığın her noktada eşit dağılımı amacıyla yapılan dengelemeye de, balans ayarı deniyor. Özellikle, kasislerden geçen, çukurlara düşen, kaldırımlara çıkan, bozuk satıhlarda yol almak zorunda kalan ve patinaj yaparak hareket ettirilen araçlarda, lastiklerin dişleri bozuluyor. Böylece bozulan lastiklerin getireceği dengesizliği ortadan kaldırmak ve aracın sağlıklı biçimde yol alabilmesini sağlamak için rot-balans ayarı yaptırmak gerekiyor. Kullanım yeri ve durumuna göre 5 ile 10 bin kilometrede bir yapılması gereken rot-balans ayarı için Maslak Oto Sanayii'nin deneyimli ustası Doğan Mermer, sürücülere uzun yola çıkmadan önce mutlaka araçlarının ön takımını kontrol ettirmelerini öneriyor.

NELER YAPILIYOR?

Rot-balans ayarı yaptırmak için servise giren araç, önce düzgünce yanaştırılıp lastiklerin durumuna bakılıyor. Sonra, ekseninde çevrilmek suretiyle jantta vuruk veya lastiklerde tel kırıklığı olup olmadığı gözden geçiriliyor. Sökülen lastikler bilgisayarla balans makinesinde 55 kilometre hızla döndürülüp ayar ediliyor. Zamanla aşınmadan dolayı dengesi bozulmuş lastiklerin iş görmeleri için jant kenarına kurşun çakılıyor. Dışa statik, içe dinamik tesirli ağırlıklar konuluyor. Bunlar 5 gramla 60 gram arasında değişiyor.

Artan hızlarda direksiyonda meydana gelen titremeler, aracın balans ayarı istediğini gösteriyor. Patlayan lastiğe yapılan yama bile balans ayarı gerektirebiliyor. Rot-balans ayarı üzerine yaptığı çalışmalarla kazandıkları deneyimleri anlatan Abdullah Akyüncü ve Hasan Tazegül ustalar, lastiklerin çelik kuşaklı olduğunu, ön lastiklerin arkayla değiştirilebileceğini, çünkü lastik döndükçe kendine göre yön yaptığını, çapraz değişim yapıldığında ise bu yüzden kendi çelik kuşağını tahrip ederek tel kırdığını belirtiyorlar.

ROT AYARI

Balans ayarından çıkmış araç bu kez rot kanalına giriyor. Tekerlekleri boşaltılan araç oynak döner tabloya oturtuluyor ve rot ayarına başlanıyor. Tekerlekleri sallamak suretiyle ön takımın sağlamlığı kontrol edilirken, rotiller, rot başları, amortisörler, süspansiyon durumu ve öteki yürüyen aksamla ilgili hassas noktalar gözden geçiriliyor. Tekerlekler üzerine takılan sensörlerle bilgisayar ekranında aracın durumu bir kez daha görüldükten sonra, norm dışına çıkmış ön ve arka rot açılarıyla kamber kastel açıları fabrika çıkış ölçülerine uygun hale getiriliyor.

ÖNERİLER TAVSİYELER

Ön lastiklerin havası noksansa, arka lastiklerde de titreşim meydana gelebiliyor. Düşük hava nedeniyle yüksek hızda araç gezme yaparak performansının eksildiğini belli ediyor. Bu gibi hallerde fren gerektirdiği biçimde görev yapmıyor ve aracın kaymasına neden oluyor. Ayrıca, düşük havalı lastikle girilen virajda lastik, yanağını altına alarak yapısını bozuyor, hatta içindeki tellerin kırılmasına yol açıyor. Gereğinden fazla hava basılan lastikler ise aracı sürekli zıplatarak ön takıma zarar veriyor. Bu halde de lastik dişleri yolu iyi kavrayamıyor. Bozuk yollar ve kaldırımlara sert çıkışlar, ön takımda parça değişimini gerektiriyor. Buda zamanla otomobilin oturmasına, dolayısıyla yürüyen aksam ölçülerinin değişmesine yol açıyor. Tüm bu nedenler yüzünden de araç, rot-balans ayarına gereksinim hissettiriyor.

ROT AYARI için
1.Her 5 bin km' lik periyotlar dolduğunda,
2.Otomobiliniz yolda sağa sola çektiğinde, dalma ve gezinti yaptığında,
3. Otomobiliniz derin bir çukura düştüğünde,
4.Amortisör ve yürüyen aksam parçaları değiştirildiğinde,
...ROT ayarlarını yaptırınız.

BALANS AYARI için
1.Her 5 bin km' lik periyotlar dolduğunda,
2.Otomobilinizde titreşim başladığında,
3.Yeni lastik satın aldığınızda (her yeni lastik fabrikadan balanssız gelir),
4.Lastiklerden herhangi biri patladığında,
5.Sert frenlemeler yapıldığında,
6.Fren diskleri değiştirildiğinde (fren diskleri de balanssızlık yapabilir),
...BALANS ayarlarını yaptırınız.





AYRICA

- Aracınızın jantlarındaki kurşun ağırlıklarını kesinlikle sökmeyin veya yer değiştirmeyin.
- Aracınızın ROT-EKSANTRİK Ayarından sonra TOE açı değişmelerinden dolayı yüksekliği değişecek dolayısıyla FAR AYARI da bozulmuş olacaktır. Otomobilinizin Far Ayarını da ayarlatınız..

ROT BALANS

Roy Balans Araçlar hareket halinde iken, tekerleklerin de aracın yatay ve dikey eksenlerine paralel hareket etmesi gerekir. Zamanla yol şartları ve kullanıma bağlı olarak bazı mekanik bozukluklar ortaya çıkar. Bu durum tüm marka ve model motorlu araçlar için geçerlidir.İşte bu mekanik bozuklukları ROT ve EKSANTRİK AYARI giderir. ROT AYARI bozuklukları lastiklerin yere eşit ve düzgün basmasını önler. Lastiklerdeki bu olumsuzluk, aşınmasına, dolayısıyla ömrünün çabuk kısalmasına sebep olur.

CAMBER: Lastiklerin yere basan bölümünün, üst noktalarına göre daha açık veya kapalı olması durumudur.

POZİTİF CAMBER' de yere basan kısımlar kapalıdır.

NEGATİF CAMBER' de ise, lastiklerin üst noktaları birbirine daha yakındır. Bu ayarlar açı değeriyle ifade edilir.

Sonuçlar: Pozitif Camber, lastiğin dış omuz bölümünün, Negatif Kamber ise iç omuz bölümünün aşınmasına sebep olur.
Aracınız sağa veya sola çeker. Amortisörlerin düzensiz çalışır.

CASTER: Tekerleklere yandan bakıldığında merkezlerine göre ileride veya geride olmaları durumudur.

Sonuçlar: Caster ayarının bozuk olması, aracın gezmesine, direksiyonun ağırlaşmasına ve lastiğin yalpalı dönmesine, dolayısıyla dalgalı aşınmasına sebep olur.

TOE: Tekerleklerin ön bölümlerinin, arka bölümlerine oranla birbirlerine daha yakın veya daha uzak olması durumudur.

TOE-IN durumu ön bölümlerin arka bölümlere oranla birbirlerine daha yakındır.

TOE-OUT' da ise, arka bölümlerin ön bölümlere oranla daha yakındır.Bu ayarlar milimetre değeriyle ifade edilirler.

Sonuçlar: TOE-IN durumunda araçta dalma, TOE-OUT durumunda ise gezme oluşur sürüş emniyeti azalır.

ÖN DÜZEN AÇI VE AYARLARI

A. Ön Düzen Açı ve Ayarlarının Tanımı:
Bir aracın direksiyon hakimiyetinin iyi olmasını, ön takım elemanlarının uzun ömürlü olmasını ve lastiklerin dengeli aşınmasını sağlanması için tekerleklere verilmesi gereken açı ve ayarlardır.
B. Ön Düzen Açı ve Ayarlarının Çeşitleri ve Önemi:
Ön düzen açıları ve ayarları denildiğinde aşağıdaki hususlar alınmıştır.

1. Kamber açısı,
2. Direksiyon ekseni eğikliği açısı . (başlık pimi, king-pim, aks başı eğikliği veya açısı)
3. Kaster açısı,
4. Toe-in
5. Dönüşlerdeki toe-aut
Ön düzen açıları araç kataloğunda belirtilen sürelerde veya ön düzenle ilgili problemler oluştuğunda kontrol edilerek gerekli ayarlar yapılır. Aksi halde aracın direksiyon hakimiyeti kalmaz, lastikler, bilyalı yataklar ve dingil pimi ve yatakları zamanından önce aşınır.

1. Kamber açısı:
a.Tanımı: Bir aracın önünden bakıldığında, tekerlek ekseninin düşey eksene göre yaptığı açıya kamber açısı denir.
Tekerleğin, aracın dışına doğru yaptığı açıysa pozitif (+) kamber açısı, aracın içine doğru yaptığım açıya negatif (-) kamber açısı adı verilir. Kamber açısı doğru ayarlanmış bir tekerlekte, direksiyon ekseni ile tekerlek ekseni, tekerleğin yola temas noktasında birleşir. Şekil: 14.3

Kamber açısı

Pozitif ve negatif kamber açıları

b. Kamber açısının önemi ve etkileri:
Kamber açısının veriliş nedeni; tekerlek ekseninin, yol üzerinde araç yükünün altına yaklaşmasının önemi ve etkileri şunlardır.
1. Lastiklerin dengeli aşınmasını sağlar.
2. Ön teker bilya yatakları ile aks başı yataklarının ( burç veya rotil ) uzun ömürlü olmasını sağlar,
3. Direksiyonun kolay dönmesini sağlar.
Kamber açısının uygun olmaması ise; lastiklerin içten veya dıştan tek taraflı aşınmasına , tekerlek yataklarının, aks başı yataklarının kısa zamanda aşınmasına, direksiyonun ağır olmasına veya bir tarafa çekmesine neden olur.

2. Direksiyon ekseni eğikliği ( King-pim açısı )
a. Tanımı: Rotillerin veya başlık pimi ekseninin üst ucunun düşeye oranla, aracın merkezine doğru olan eğikliğine direksiyon ekseni eğikliği ( başlık pimi eğikliği, king-pim eğikliği veya aks başı eğikliği ) veya açısı denir.

b. Direksiyon ekseni eğikliğinin önemi ve etkileri:
Direksiyon ekseni eğikliğinin veriliş nedeni; tekerlek ekseninin, direksiyon ekseni ile yol üzerinde birleştirmektedir. Tekerlek ekseni ile direksiyon ekseni tekerleğin yola temas etme noktasında birleşmesi araç yükünün lastikler üzerine dengeli dağılmasını sağlar. Araç yükünün dengeli olarak lastikler üzerinde dağılmasının önemi ve etkileri şunlardır.

1. Lastikler dengeli aşınır,
2. Direksiyon daha kolay döner ve viraj çıkışı direksiyonun kendiliğinden toplamasını sağlar.
3. Fazla kaster açısına ihtiyacı azaltır.

3. Kaster açısı:
a. Tanımı: Ön tekerin iç kısmından bakıldığında başlık pimi veya rotillerin yani direksiyon ekseninin düşey eksenle yapmış olduğu açıya kaster açısı denir.
Direksiyon ekseninin yatma yönü; aracın içine doğru ise pozitif kaster, dışına doğru ise negatif kaster adını alır.

b. Kaster açısının önemi ve etkisi:
Kaster açısının veriliş nedeni; araç yükünün tekerleğin önüne veya arkasına aracın yola dalmasını önler, virajlarda ve düz yolda yön kontrolünü sağlar.
Kaster açısının uygun olmaması ise; lastiklerin yol üzerinde zıplamasına, direksiyon sertleşmesine, sağa sola çekmesine, aracın yolda gezmesine, dalmasına ve direksiyon hakimiyetinin azalmasına sebep olur.

4. Toe-in açısı ( Tekerleklerin içe kapanıklılığı):
a. Tanımı: Bir aracın ön tarafından ve üstten bakıldığında ön tekerlerin ön kısmının arka kısmına göre bir miktar kapalı olma durumuna toe-in denir.

b. Toe-in açısının önemi ve etkileri:
Toe-in açısının veriliş nedeni; seyir esnasında ön tekerlerin ön kısmının arka kısmına oranla açılmak istemesinin önüne geçmektir. Toe-in değeri bazen mesafe bazende açı olarak verilir.
Toe-in açısının verilmesiyle dururken ön kısmı kapalı olan teker seyir esnasında açılarak birbirine paralel hale gelirler. Tekerlerin seyir halinde birbirine paralel gelmesinin önemi ve etkiler,i şunlardır.
1. Direksiyonda denge sağlanarak aracın direksiyon hakimiyeti artar.
2. Lastiklerin dengesiz aşınmasının önüne geçilir. Fazla toe-in açısı sağ ön lastiği dıştan, az toe-in açısı sol ön lastiği içten aşınmasına neden olur. Toe-in açısının sebep olduğu lastik aşıntısı, keskin köşe görüntüsü verir.

5. Dönüş açısı veya dönüşlerdeki toe-aut açısı:
a. Tanımı: Bir aracın dönüş esnasında , ön tekerleklerinde oluşan açı farklılığını ifade eder.
b. Toe-in açısının önemi ve etkileri:
Araç viraja girdiğinde dönüş çemberinin merkezi, D noktasıdır. Dışta kalan ön tekerlek daha küçük bir açı ile, içte kalan ön tekerlek daha büyük bir açı ile dönmek zorundadır. Ön tekerleklerin birbirinden farklı açılarda dönmeleri ayarlanamazlar ise dönüşlerde lastikler yuvarlanmanın yanı sıra yola sürtünerek kaymak durumunda kalırlar. Bu olayda lastiklerin çabuk aşınmasına yol açar.

Balans ayarı nasıl yapılır?
Bilgisayarlı sistemlerin hata oranı çok düşük. Otomobilin yerle temasını sağlayan tekerlekler jant ve lastik olmak üzere iki farklı parçadan oluşur.
Bu iki parçadan herhangi birinde olabilecek bir yapısal dengesizlik tekerleğin tam bir daire çizmesini engelleyeceği için direkt olarak konfor ve yol güvenliğini olumsuz etkiler. Tekerlek yukarı-aşağı doğru dengesiz dönüyorsa, yani dönüş sırasında zıplama oluyorsa statik balans ayarı; sağa sola doğru dengesiz bir dönüş varsa, tekerlek yalpalıyorsa dinamik balans ayarı yapılması gerekir.

Bilgisayarlı sistemlerin hata oranı çok düşük.

Statik ve dinamik balans
Tekerleklerin balans ayarları iki aşamada gerçekleştirilir. Statik ve dinamik ayarları sabit balans makinesinde yapıldıktan sonra tekerlekler monte edilip bilye, kampana veya disklerle birlikte dönerken son balans işlemi yapılır. Statik ve dinamik balans ayarları için tekerlekler sökülerek sabit balans makinesine bağlanır. Ancak balans ayarı işlemine başlanmadan önce jantlarda herhangi bir hasar olup olmadığı kontrol edilir ve lastik hava basınçları fabrikanın öngördüğü değerlere getirilir. Eğer jantta bir eğrilik veya hasar varsa bunun düzeltilmesi yada yeni bir jant alınması gerekir. Lastik hava basınçları farklı değerlerdeyken yapılan balans ayarı, lastik havaları fabrika ölçülerine getirildiğinde yine ayarsızlık meydana getirir. Bilgisayarlı sabit balans makinesine bağlanan tekerleğin hafif olan kısmı ve ne kadar kurşun ağırlık takılması gerektiği ekranda görülür. Gerekli ağırlık takıldıktan sonra tekrar döndürülen tekerleğin ağırlık dağılımı tam olarak dengelendikten sonra işlem tamamlanır. Bu işlem dört tekerleğe de ayrı ayrı yapıldıktan sonra tekerlekler araca monte edilir. Son balans işlemi için kullanılan makinenin tekerleği döndüren kısmı belirli bir dönme devrine ulaştığında makine üzerindeki bir lamba belli aralıklarla yanıp sönmeye başlar. Lastikten yansıyan ışığın makine üzerindeki optik bir sensör tarafından okunmasıyla yine hafif olan bölge tespit edilip gerekli kurşun ağırlık takılarak balans ayan tamamlanır.

Rot ayarı nasıl yapılır?
Rot ayarları aşınmış parçalar değiştikten sonra yapılmalı. Rot ayarının ilk aşamasında otomobilin hayati parçalarından olan ön takım elemanları kontrol edilir. Eğer ön takım elemanları içinde boşluk yapan, gevşeyen yada ömrünü tamamlayan varsa öncelikle bu problemlerin giderilmesi ve söz konusu parçaların yenilenmesi gerekir. Rot ayarı tekerlek balans ayarından sonra yapılır. Oldukça kısa bir sürede hatasız olarak rot ayarı yapılabilen bilgisayarlı makinelerin aparatları ön tekerleklere doğru şekilde bağlanmalıdır. Aparatlar doğru takılmazsa rot ayarı doğru olmayacağı için bu konuya dikkat edilmesi gerekir. Bilgisayar ekranındaki değerler fabrika değerlerine gelinceye kadar kamber, kaster, toe açıları ayarlandığında rot ayarı tamamlanmış olur.

Rot ayarları aşınmış parçalar değiştikten sonra yapılmalı.

Balans ayarı bozukluğu nasıl anlaşılır?
Özellikle yüksek süratlerde direksiyon simidinde bir titreme yada vuruntu hissediliyorsa ön tekerleklerin balans ayarları bozulmuş demektir.

- Aracın arka tarafında bir titreme veya vuruntu varsa bu arka tekerleklerin balans ayarının bozulduğunu gösterir. Rot ayarlarının bozukluğu nasıl anlaşılır?
- Düz yolda direksiyon bırakıldığında araç herhangi bir yöne doğru sapıyorsa,
-Virajlarda ön tekerleklerden lastik sesi geliyorsa,
-Arka tekerlekler ön tekerleklerin izini takip etmiyorsa,
-Tekerlekler tam karşıyı gösterirken direksiyon simidi olması gerekenden farklı bir konumda duruyorsa rot ayarları bozuk demektir

Çok değişik nedenleri olabilir,travers bağlantı fişekleri aşınmış olabilir, darbeye dayalı eğiklik,çukura düşmelerdende meydana gelebilir,lastik marka değişiklikleri, ebad farkıda olabilir,rot eksantirik ayarı kaçmış olabilir vb.

Bir rot balans ayölyesine gidersen senin problemini çözebilirler.Fazla bir ücretde tutacağını zannetmiyorum..

Ayrıca!! bunları bulamadımdan!! kastini tam anlayamadım..

Belli bir süre sonra ,birde bozuk yollarda kullanılırsa,yüksek kaldırımlara çıkmalardan bu sorunların oluşması gayet doğal..İnşallah ufak bieşeyle kurtarırsın..

Bu şekilde kullanmaya devam edersen lastiklerini bozabilirsi..


Kolay gelsin..

"Ey egosu boyundan büyük insan..
Bir gün ölüp toprak olacaksın. Bir tohum filizlenecek ot olacaksın, bir öküz seni yiyecek ve atık olacaksın.. Yani hep aynı kalacaksın."

Başakça bunlar bilinsede,kendimizin tamir etmesi mümkün olmayan işler

Tek önemli yanı!!! ülkemizde maalesef işin düştümü, birde bilgin az olduğunu anlaşılırsa yandın.. 20-30 ytl,lik işler daha yukarılara çıkabiliyor..Kat kat fazlasını alabiliyorlar.


Yorumun için bende teşekkür ederim

Rot balans ayarı gerçekten de araçlar için önemli zira aracın direksiyon hakimeyeti kaybedilebilir. Bunu yaşadım. Araç, hız yapıldığı zaman yolda geziyor hatta en ufak bir virajda direksiyon hakimiyeti kaybedilebiliyor. Aracın gezdiğini hissettiğiniz an ayağınızı gazdan çekin tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Teşekkürler Kartal34

Siz her nekadar güvenli sürüç tekniklerini bilseniz de aracınız güvenli değilse siz de güvende değilsinizdir.