Nomenklatür, doğada halen yaşayan, ya da nesli tükenmiş olan organizmaların bilimsel isimlendirme sistemidir. Hayvanların isimlendirilmesi zoolojik nomenklatür, bitkiler botanik nomenklatürü, bakteriler ise bakteriyolojik nomenklatür sistemine göre isimlendirilir. Her nomenklatür sistemi diğerinden bağımsızdır. Zoolojik isimlendirme sisteminin başlangıç tarihi 01.01.1758 dir. Bundan önceki tarihlerde yapılmış tanım ve isimlendirmelerin hepsi, bugün geçerli değildir.

Binominal nomenklatür,ikili isimlendirme sistemidir. Yani bir tür en az iki isimden oluşturulur. Birinci isim cins, ikinci ise tür kategorisindeki taksonu yani epiteti ifade eder. Binominal isimlendirme Linnaeus ile 1758 tarihlerinde başlatılmış olup, önceki tarihlerde isimler ya tek (uninominal), ya da çok isimli (plurinominal) idi. Şimdiki sistemde sadece cins ve familya kategorilerindeki taksonlar adlandırılırken tek isim kullanılır. Bilimsel isimler latince veya latinceleştirilmiş kelimeler olup en az iki harften meydana gelir ve daima latin harfleriyle yazılır. Şu harfler bilimsel isimlerde kullanılamaz: ä,é,è,â,ö,ü,ç,ş,ı,ê,ß gibi.

Cins ve familya kategorisindeki isimler daima büyük harfle, buna karşılık tür ve alttür isimleri küçük harfle başlar. Üç isimli ise üçüncüsü alttüre aittir. Isimlerin sağında yer alan şahıs soyadları, o taksonun bilimsel isminin yazarını işaret eder. Soyadın sağında yer alan tarih ise ismin yayınlandığı yılı gösterir. Soyad ie tarih arasında daima virgül bulunur. Bir taksonun bilimsel adı bazen birden fazla sayıda yazar tarafından ortak olarak teklif edilmiş olabilir. Bu durumda, taksonun sağında iki, üç veya daha fazla sayıda yazar soyadı bulunabilir. Örnek: Polyommatus daphnis Denis & Schiffermüller,1775.

Takım ve familya isimleri çoğuldurlar. Familya adı belli bir cins adına dayandırılarak türetilmelidir. Ranunculaceae familyası Ranunculus, Pinaceae familyası Pinus cinsine dayalı olarak kurulur. Bir takım ismi herhangi bir familya veya cinse dayalı olmayabilir.

Familya Grubu Kategorileri, Taksonları ve İsimlendirilmesi:

Familya kategorisi zooloji ve botanikte farklı biçimde ve çeşitli alt kategorilere ayrılır. Bunların bilimsel isimleri nominatif (yalın) ve plural (çoğul) olup, birbirlerinden ayırdedilebilmeleri ancak taşıdıkları son ekleri dikkate alınarak mümkündür. Bu kategoride bilimsel isimler daima büyük harfle başlar.

Cins Kategorileri, Taksonları ve Isimlendirilmesi:

Familya grubu isimlerinden nominatif (yalın) ve singular (tekil) olmalarıyla ve özel bir son-ek taşımamalarıyla ayıredilirler. Bu kategori içerisine cins ve altcins isimleri girer. Bu isimler daima büyük harfle başlar ve en az iki harften oluşur. Altcins, ait olduğu cinsin bazı temel özelliklerini taşır ise de, kendini ayırteden karakterlere de sahiptir. Altcins ismi yazılırken ( ) içerisinde ve cins ile tür adı arasında yer alır. Bir cins, sınıflandırma sonucu çok sayıda alt cinse ayrılmış olabilir. İsimlendirmede, sınıflandırma gereği ayrıca seksiyon gibi alt bölümler de cins kategorisi içerisinde yer alabilir.

Cins isimlerinin birer gramer eşeyi vardır. Yani, erkek, dişi veya nötr olabilirler. Bu durum, ya cinsin son eki, ya da kelimenin orijininden belirlenebilir. Örneğin; eğer bilimsel isim latince veya yunanca kökenli ise eşeyi o dildeki normal eşeyi ile aynıdır.

-ornis (erkek); -caris (dişi); -gaster (dişi); -lepis (dişi); -opsis (dişi).

Sonu -us ile biten bazı latince kelimeler dişidir (-acus, -alvus, -domus, -fraus, -humus, -laus, -tellus, -vannus).

-gramma, -soma,-stigma, -stoma kelimeleri ise nötr’dür. Sonu -us ile biten bazı kelimeler erkek eşeylidir. Örnek: -cephalus, -cheilus, -chilus, -crinus, -echinus, -gnathus, -rhamphus, -rhynchus,-somus,-stethus,-stomus.

Şu son ekler dişidir: -cera, -metopa.

cola ile sonlanan bileşik latince kelimeler erkek sayılır: Sylvicola, Monticola, v.s.

ops ile sonlanan bütün kelimeler kökü ne olursa olsun erkektir.

Sıfat kökenli erkek kelimelerin son ekleri şöyledir: -ides, istes, -ites, odes, -oides.

Cins grubu isimlerinin eşeylerine bağlı olarak tür grubu isimlerinin eşeyleri düzenlenmek zorundadır. Yani bir tür ismi, birlikte yazıldığı cins isminin eşeyi ile aynı olmalıdır.

Tür Grubu Kategorileri, Taksonları ve Isimlendirilmesi:

Bu grupta tür, alttür ve varyasyonlar bulunur. isimlendirme kurallarına göre alttürden daha aşağıdaki bir basamak olan varyasyonlar.

Tür Grubu Taksonların Tanımlanması ve İsimlendirilmesi

Canlıların bilimsel ve düzenli bir biçimde araştırılabilmesi için bilimsel metotlarla tanımlanarak isimlendirilirler. Bir organizma bilim dünyasına ilk defa tanıtılırken önce morfolojik özellikleri, daha sonra ekolojik ve biyolojik özellikleri verilir. Çeşitli özellikleriyle ilk kez tanımlanan bir canlı, isimlendirme kurallarına göre isimlendirilir. Bütün bu işlemler, konusuyla ilgili bir bilimsel yayın organında (dergi, kitap v.d.) yayınlandığı zaman bilime kazandırılmış olur.

Bitki yad hayvan sistematiği çalışan bilim adamları kendi ülkelerinde araştırmalarını mevcut bilimsel metotları kullanarak sürdürebilirler. Yapılan çalışmalardan herkesin haberdar olması gerekir. Aksi takdirde bazı sakıncalı durumların ortaya çıkmasına neden olabilirler. Nitekim geçmiş yıllarda bu nedenle pek çok hatalı durumlar ortaya çıkmıştır. Örnek olarak, bir bilim adamı kendi ülkesi topraklarında ilk defa bir türle karşılaşır ve bunu bilim alemi için yeni olduğunu düşünerek tanımlar ve isimlendirir. Bir başka ülkedeki bilim adamı da tesadüfen aynı türü ilk defa tespit ederek tanımlar ve isimlendirir. Bu takdirde aynı takson farklı kişiler tarafından, farklı yayın tarihlerde birden fazla isimlendirilmiş olur. Bu durumda bir takson iki farklı bilimsel ad ile tanımlanmış olur ki bu bir bilimsel hatadır. Burada, aynı anlama gelen farklı bilimsel isimler birbirleriyle sinonimdir.

Sinonim iki bilimsel isimden genç olanı junior sinonim, yaşlı olanı ise senior sinonim olarak nitelendirilir. Takson için iki, ya da daha fazla sayıda farklı isim, geçerli isim olarak Infra: alt, Subspecies: alttür. Infrasubspecific: Alttür altı kategorisini işaret eder. Yapılan tanımlama morfolojik tanımlamadır.

Geçerli isim, ilgili kurallara uygun biçimde teklif edilen ve yayınlanan tek bir bilimsel isimdir. Bu arada öncelik kuralları da nomenklatürde yaygın biçimde dikkate alınır. Bu durumda, bir taksona ait, sinonim olan bilimsel isimleri arasında en yaşlı (senior sinonim) olan taksonun geçerli ismi olarak kabul edilir. Diğer isimler geçersiz sinonim isimlerdir.

Bir türün yayılış alanı içerisinde, bölgenin topoğrafik, biyotik ve abiyotik özelliklerinden ötürü birden fazla sayıda alttür olarak nitelendirilebilen farklılaşmış populasyonları yaşayabilir. Bu takdirde de türün geçerli ismi, içindeki alttürleri arasındaki en eski isimdir. Diğer bir ifadeyle, bir türün geçerli ismi, kendi içindeki alttürlerin taşıdığı isimlerden daha genç olamaz. Bu durum cins ve familya kategorisinde yer alan taksonlar için de geçerlidir.

Kaynak : BiyolojiDersNotları