Göğün Sessiz Kralları | Bulutlar

[@Basakca]

Göğün Sessiz Kralları
Bulutlar

Ankara’da Elmadağ'ın üzerini stratokümülüsler kaplamış. Bu alçak bulutlar kümülüslerin yayılıp yer yer birleşmesiyle oluşuyor ve hafif yağmura neden olabiliyor.

Başımızın üstündeki bu zenginliğin farkına varmak yeni bir dünyanın kapısını aralıyor. Çeşitli şekillere benzettiğimiz kümülüsler. Sert mizaçlı kümülonimbüsler. Alçak sis örtüleri stratüsler… Gökyüzünde sessizce kayıp giden bulutlar farklı farklı özellikler gösteriyor. Başımızın üstündeki bu zenginliğin farkına varmak yeni bir dünyanın kapısını aralıyor.

Bir bulut olsam hangisi olmak isterdim? Çocukluğumdan bu yana çize çize ezberlediğim pamuktan kümülüs mü, yoksa gökyüzünün en tepesinde asılı duran incecik sirrüs mü? Belki de geceleri ay etrafından hale oluşmasına sebep olan hayalet bulut sirrostratüs ya da çoğu insanın karamsar ortam oluşturmakla suçladığı stratüs… Bendeniz devasa bir kümülonimbüs olmak isterdim. Bu olağanüstü bulutun çok sevdiğim yağmuru ve gök gürültüsünü getirmesi ya da bulut gözlemcisi Gavin Pretor-Pinney’in onu “Darth Vader” karakterine benzetmesi nedeniyle değil. Yüksekliği 14 bin metre olan bir kümülonimbüsün ta tepesinden paraşütle atlamak zorunda kalıp mucizevi bir şekilde yere sağ salim inmeyi başarmış birinin, William Rankin’in öyküsü yüzünden…

Rize Ardeşen’deki Tobamzga Yaylası’nı bir buzul gölü süslüyor. Manzarayı, stratüs bulutları tamamlıyor.

Rankin’in bulutların gizemli dünyasını daha çok merak etmemi sağlayan hikâyesi şöyle: Askeri pilot olan Rankin, 1959 yılında rutin bir seyir uçuşu yaparken meteorologların yolda rastlayacağını söylediği devasa kümülonimbüsle karşılaşır. Ancak yüksekliğinin öngörüldüğü gibi 12 bin değil 14 bin metre olduğunu anlar. Bu “öfkeli” bulutun içinden geçmek ölümcül bir hata olacağından yükselip üzerinden geçmeye çalışır. Ancak 14 bin 300 metrede motoru bozulur. İntihar anlamına gelse de üzerindeki incecik kıyafete rağmen paraşütle atlama kararı alır. Aksi takdirde uçakla birlikte yere çakılacaktır. İşte hikâyenin bundan sonraki bölümü bulut araştırmalarında önemli bir dönüm noktası oldu, beni de bir “bulut gözlemcisi” yaptı. Bu arada Rankin’in hikâyesini ve bulutlarla ilgili keyifli bilgileri Gavin Pretor-Pinney’in TÜBİTAK Yayınları’ndan çıkan Bulut Gözlemcisinin Rehberi kitabından okuyabilirsiniz.

Yüksek dağlar hep bulutlarla birlikte akla gelir, başları çoğu zaman dumanlıdır. Kastamonu ve Çankırı il sınırındaki Ilgaz Dağı, çevresini saran kara bulutlarla daha da yüce görünüyor.

Adı bir tekerleme gibi olan “kümülonimbüs” bulutlarının içinde neler olduğunu bir düşünün. Bulutun üst bölümü buz kristallerinden oluşuyor. Bu bölümün derinliklerinde ortam karanlık, görüş alanı yok! Alçaldıkça türbülans artıyor. Rankin şiddetli rüzgârlar nedeniyle bir aşağı bir yukarı savruluyor. Bir noktadan sonra başlayan kocaman dolular savruldukça topladıkları su artıyor ve büyüyor. Dev doluların Rankin’e çarpma etkisini hayal bile edemiyorum. Pilot kendini bir süre sonra bulutun merkezinde karanlık bir tünelde buluyor. Bu sırada şimşekler ve gök gürültüleri başlıyor. Üstelik neredeyse burnun dibinde… Yoğun yağmurda boğulmamak için bazı anlarda nefesini tutuyor. Umudunu kesmek üzereyken bir anda paraşütü açılıyor. Bu andan sonra türbülans hafifliyor, dolu ve yağmur şiddetini gittikçe azaltıyor. Nihayet buluttan çıkan Rankin bir çam ormanına sağ salim iniyor. Atladığı andan yere düşene kadar tam 40 dakika boyunca gökyüzünün en şiddetli bulutunun içinde oradan oraya savrulan Rankin’in bu deneyimini anlattığı kitabının adı ne dersiniz? Gök Gürültüsüne Binmiş Adam…

Niğde’nin Çamardı ilçesinin göğünü altokümülüs lenticularis bulutları güzelleştiriyor. Bu bulut, dağların üzerinden geçen havanın itmesiyle mercek şekli almış.

Bulutlar… Kimini kümülonimbüs olma sevdasına düşüren, kimine hayal kurdurup uzaklara götüren, benzetme oyunu oynatan, yağmur ve gölggetiren çeşit çeşit bulutlar. Kümülüsler, stratokümülüsler, stratüsler, altokümülüsler, altostratüsler, sirrüsler, sirrokümülüsler, sirrostratüsler, nimbostratüsler, kümülonimbüsler ve daha neler neler… Adı belki de size çok yabancı gelen bu bulutları gözleyen insanlar var. Yukarıdaki hikâye sayesinde ben de bunlardan biri oldum. Bir bulut gözlemcisiyim. Rahmetli anneannem ben küçükken sıkça söylerdi: “Aklın hep havada!” Haksız da değil, büyüyünce önce kuş gözlemcisi oldum şimdi de bulut!

10 Temel Bulut Cinsi

Bulut gözlemcisi olmak için önce temel bulut cinslerini tanımakla yola koyulmalı. Gavin Pretor- Pinney imzalı The Cloud Collector’s Handbook kitabının bu konuda iyi bir kaynak olduğunu hatırlatalım.

[@Basakca]

Kümülonimbüs bulutları yağış ve gök gürültüsü getiriyor. Amasya Merzifon’da bu sefer doluya neden olmuşlar.

Pamuk bulutları olarak tanınan kümülüslerin (Latince “yığın” anlamına geliyor) çoğu bilinenin aksine yağmur getirmez. İyi hava bulutlarıdır. Uygun koşullarda birleşip yağmur bulutlarını oluşturanları da yok değil. Tabanları düz, üst kısımları genellikle karnabahar gibidir. Kümülüsleri çeşitli şekillere benzetme oyununu mutlaka oynamışsınızdır.

Grili-beyazlı stratokümülüsler en yaygın bulutlardandır. Yer yer birbiriyle birleşmiş, yer yer küçük boşluklar olacak şekilde gökyüzünü tamamen kaplamış kümülüs bulutlarına benzerler. Ara sıra hafif bir yağmur atıştırmasına neden olur. Kuş gözlemi yaparken en sevdiğim bulut çeşididir. Bol gölgeli ve serin!

Altostratüsler, Sinop İnceburun’da olduğu gibi geniş alanları kaplayabilen, şekilsiz ya da lifli bulutlar.

Stratüsler alçak sis örtüleridir. Gökyüzünü tamamen kaplarlar ve belirli bir şekilleri yoktur. Hafif bir yağış bırakırlar. Yere iyice alçaldıklarında “sis” adını alırlar. Memleketim Antakya’da yılın belirli bir döneminde sabahları sıklıkla sis olurdu. Bunun içinden geçerek okula giderken kendimi masal dünyasında gibi hissederdim.

Altokümülüsler, orta katman bulutlarıdır. Kolunuzu gökyüzüne 30 derecelik bir açıyla uzattığınızda bulutların genişliği bir-üç parmak arasındadır. Bulutların güneşe bakan yüzleri bembeyaz, diğer yüzleri koyu gridir. Undulatus adı verilen bir alt türü var ki mutlaka görmek istersiniz. Bir tür birbirine paralel yollar şeklinde sıralanır.

Bulut gözlemciliği çevremizi daha çok fark etmemizi, göğün güzelliklerini tanımamızı sağlayan özel bir uğraş. Afyon Bolvadin’deki Ortakarabağ düzlüklerini kaplayan fırtına bulutları da benzersiz bir görüntü oluşturmuş.

Altostratüsler gökyüzünü kaplayan orta katman bulutlarıdır. Güneşin ya da ayın görünmesini engelleyecek kadar kalın da olabilir, hafifçe görünmelerini sağlayacak denli ince de. İnceyse güneş ve ay çevresinde renkli bir ışık diski oluştururlar.

En yüksek katmanda bulunan sirrüsler tüy bulutları olarak bilinir. Bu tüyler yüksek irtifadaki sert rüzgârlarla savrularak düşen buz kristalleridir. Birkaç gün içinde yağmur gelebileceğine işaret ederler. Ender görülen ve Kelvin-Helmholz adı verilen sirrüs türünü araştırmanızı ısrarla öneririm.

Stratokümülüs lentikülaris bulutları, Ankara Dikmen’i mavi ve pembeye boyamış.

Sirrokümülüsler yüksek katmanda oluşan küçücük pamuk bulutlarıdır. Neredeyse tamamen buz kristallerinden oluşmuşlardır. Kolunuzu gökyüzüne 30 derecelik bir açıyla uzattığınızda bulutların genişliği bir parmağınızdan küçüktür.

Sirrüs bulutlarının yayılıp birleşmesi sonucunda oluşan ve incecik buz kristali tabakası halinde bulunan sirrostratüsler güneş ya da ay etrafından hale oluşturur. Bu bulutların genellikle 12 ila 24 saat arasında yağış getireceği belirtilir.

Devasa kümülonimüsler, Ankara’yı şimşeklerle aydınlatıyor. Göğün bu öfkeli devleri, çoğunlukla iyi hava bulutları olarak bilinen kümülüslerin birleşmesiyle oluşuyor.

Kilometrelerce uzanan nimbostratüsler kesintisiz ve orta-şiddetli yağışa sahip kalın ve gri bulutlardır. Karıştırıldığı kümülonimbüs ise yağışını daha kısa sürede bırakır. Bu bulutun getirdiği yağışa geniş yapraklı, karışık kuzey ormanlarında yakalanmak isterim. Damlalar yapraklara, dallara çarparak toprağa düşer. Düşerken oluşturdukları senfoniyi dinlerim. Gök gürültülü fırtına bulutları olan kümülonimbüsleri yeniden anlatmama gerek var mı?

Latince adlar karışık mı geldi? Bu karışıklığı ancak gözlem yaparak çözebilirsiniz. Şimdi başınızı pencereden uzatın ve gökyüzündeki hangi bulutun size göz kırptığını bulmaya çalışın.



Yazı: Burcu Meltem Arık
Fotoğraflar: Turgut Tarhan

[@Canan]

Kara bulutları çek Başakça aradan...
Teşekkürler ve eline sağlık.

[@AFiLi]

Bir gün de bulutları çekeceğim ilham aldım teşekkürler başakça

[@LaLe]

Bulutlar üzerine güzel bir yazı olmuş.


Bizim buralarda gök kızdığı zaman, aynı ilk fotoğraftaki gibi bakıyor tepeden bana Başakça, hatta daha da beter.

Gri rengin her tonunu en korkunç şekliyle görmek mümkün oluyor.



Ellerine sağlık.

[@Mathematician]

Coğrafya derslerini hatırladım birden. O zaman da sevememiştim bulutları...

Emeğine sağlık Başakça.