Pelikanlar | Özellikleri | Türleri

Pelikan ya da kutan, monotipik pelikangiller (Pelecanidae) familyasını ve Pelecanus cinsini oluşturan iri su kuşu türlerinin ortak adı. Uzun gagaları, avlanmak için kullandıkları ve yutmadan önce gagalarıyla topladıkları avın bulunduğu suyu süzmeye yarayan geniş boğaz keseleri en ayırtedici özellikleridir. Kahverengi pelikan ve Peru pelikanı dışındaki türlerinin tüyleri genellikle soluk renklidir. Tüm türlerinin gagaları, keseleri ve yüzlerindeki tüysüz deri üreme mevsiminden önce parlak renklere kavuşur. Yaşayan sekiz türü dönencelerden ılıman kuşağa kadar olan bölgelerde yaşar ancak Güney Amerika'nın iç kısmında, kutup bölgelerinde ve açık denizde bulunmazlar. Pelikanlara ait fosil kayıtları Fransa'da Oligosen döneminden kalma ve günümüz pelikanlarının gagasına benzeyen fosil buluntularıyla birlikte en az 30 milyon yıl öncesinden itibaren vardır. Uzun süre fregat kuşları, karabataklar, tropik kuşları ve sümsük kuşları ile akraba olduğu düşünülen pelikanlar günümüzde Pelecaniformes takımında sınıflandırılmaktadır ve en yakın akrabaları ise pabuç gagalı ve hamerkoptur. Aynı takım içinde yer alan aynaklar, kaşıkçılar vebalıkçıllar ise uzak akrabalarıdır. Genellikle su yüzeyinde ya da yüzeye yakın yakaladıklarıbalıklarla beslenirler ve kıyılar ile göllerde yaşarlar. Koloniler oluşturarak üreyen pelikanlar sıklıkla toplu olarak avlanırlar. Beyaz tüylü dört türü yerde yuva yapmayı tercih ederken kahverengi ya da gri renkli diğer dört türü ise ağaçlarda yuvalanmayı tercih etmektedir.

Pelikanlarla insanlar arasındaki ilişkiler sıklıkla çekişmeli olmuştur. Hem ticari hem de zevk için yapılan balıkçılık için rekâbet kaynağı olarak görüldüklerinden insanların zulmüne uğramıştır.Yaşam alanı yokolması ve çevre kirliliğinden muzdariptirler. Üç türü korunma durumu açısından önem arzetmektedir. Ayrıca mitoloji, Hristiyan ve arma bilimi ikonografisi açısından kültürel öneme sahiptirler.

Etimoloji

Pelecanus cinsi ilk olarak Linnaeus tarafından 1758 yılında Systema Naturae eserinin 10. baskısında tanımlanmıştır. Linnaeus ayırıcı özelliklerini düz ve ucu kıvrık bir gaga, doğrusal burun delikleri, tüysüz yüz ve tamamen perdeli ayaklar olarak belirtmiştir. Bu ilk tanım pelikanların yanı sıra fregat kuşlarını, karabatakları ve sümsük kuşlarını da içermekteydi. Cins adı Grekçe "balta" anlamına gelen, πελεκυς (pelekys) kelimesinden türeyen πελεκάν (pelekan) kelimesinden gelir. Antik çağlarda bu kelime hem pelikanlar hem de ağaçkakanlar için kullanılmaktaydı

Taksonomi

Pelikanlar adlarını zengin bir taksonomik tarihçeye sahip olan Pelecaniformes (Pelikansılar) takımına vermiştir. Bu takımın geleneksel üyeleri olan tropik kuşları, yılanboyunlar, karabataklar, sümsük kuşları ve fregat kuşları tekrar gözden geçirilmiş, tropik kuşu kendin takımıPhaethontiformes içinde, diğerleri de Suliformes takımı içinde yeniden sınıflandırılmışlardır. Onların yerine ise balıkçıllar, aynaklar, kaşıkçılar,hamerkop ve pabuç gagalı Pelecaniformes takımına aktarılmıştır. Moleküler kanıtlar pabuç gagalı ile hamerkopun pelikanlarla kardeş grup oluşturduğunu belirtir ancak bu üç soyun tam akrabalık ilişkileri hakkında bazı şüpheler bulunmaktadır

Fiziksel Özellikler

Pelikanlar çok büyük kuşlardır ve en önemli ayırt edici özellikleri çok uzun gagaları, bu gaganın kanca şeklinde aşağı kıvrılmış üst gaganın ucu ve alt gagaya bağlı çok büyük boğaz kesesidir. Alt gaganın kafaya bağlandığı kemiği ince olması ve esnek dil kasları kesenin balık yakalamak ve bazen de yağmur suyu toplamak[ için sepet gibi kullanılmasına olanak sağlar ancak balıkların yutulmasına engel olmamak için dil çok küçüktür. Boyunları uzundur ve geniş, tamamen perdeli ayakları, kısa ve kalın bacakları vardır. Uçan kuşlar arasında en ağırlarından olan pelikanlar hantal görünümlerine rağmen iskeletlerinde ve derilerinin altında bulunan hava keseleri sayesinde görece hafiftirler. Kuyrukları kısa ve kare şeklindedir. Kanatları uzun ve geniştir, süzülerek uçmak için uygun şekildedir ve 30 ila 35 arasında oldukça çok sayıda ikincil uçuş tüyü vardır.

Erkekler genellikle dişilerden daha büyüktür ve gagaları da daha uzundur. En küçük pelikan türükahverengi pelikandır ve bu türün en küçük bireyleri 2,75 kg ağırlığında, 1,06 m. boyundadır ve kanat açıklıkları yalnızca 1,83 m.dir. En büyük pelikan türünün ise en büyük bireylerinin 15 kg. ağırlığı, 1,83 m. boyu ve 3 m. kanat açıklığı ile tepeli pelikan olduğu düşünülmektedir. Avustralya pelikanının gagası büyük erkeklerde 0,5 m.'ye kadar erişebilir ki bu kuşlar arasında en uzun gagadır.

Kahverengi pelikan ve Peru pelikanı dışındaki diğer pelikanların tüyleri açık renklidir. Üreme mevsiminden önce tüm türlerin gagaları, boğaz keseleri ve tüysüz yüz derileri daha canlı renklere bürünür. Kahverengi pelikanın Kaliforniya alt türünün boğaz kesesi parlak kırmızı renge bürünür ve yumurtlamadan sonra solarak sararır. Peru pelikanının boğaz kesesi ise mavi renge bürünür. Amerika ak pelikanının erkeğinin gagasında üreme mevsiminden önce oluşan büyük yumru dişiler yumurtladıktan sonra dökülür. Erişkin olmayan pelikanların tüyleri erişkin pelikanların tüylerinden daha koyu renklidir. Yumurtadan yeni çıkan yavrular tüysüz ve pembe renklidir. 4 ila 14 gün içinde gri ya da siyah renge dönüşürler ve beyaz ya da gri hav tüyler çıkarmaya başlarlar.

Hava Keseleri

İki kahverengi pelikanın 1939 yılında yaoılan teşrihleri sonucunda pelikanların kemiklerinde bulunan hava keselerinin yanı sıra derilerinin altında ventral kısımda boğaz, göğüs ve kanatlarının altında hava keselerinden oluşan bir ağ daha olduğu ortaya çıkarılmıştır. Hava keseleri soluma sisteminin hava yollarına bağlıdır ve pelikan gırtlak dilini kapatarak hava keselerini şişirilmiş olarak tutabilir ancak nasıl şişirildikleri tam olarak anlaşılmamıştır. Hava keseleri pelikanların su içinde batmamasını sağlar ve balık yakalamak için uçarken dalış yaptığında suya giriş esnasındaki şoku sönümlemeye yardımcı olur. Yüzeysel hava keseleri aynı zamanda gövde konturlarını yuvarlatarak gövdeyi kaplayan tüylerin daha etkili ısı yalıtımı yapmalarını ve iyi bir aerodinamik yapı sağlamalarını kolaylaştırır

Ak Pelikan

Ak pelikan, beyaz pelikan ya da ak kutan (Pelecanus onocrotalus), pelikangiller (Pelecanidae) familyasından çok büyük bir su kuşu türüdür. Avrupa'nın güneydoğusundan Asya'ya yayılan bölgede ve Afrika'da bataklıklarda ve sığ göllerde yaşar.

Fiziksel Özellikleri

Ak pelikan çok büyük bir kuştur ve pelikanlar arasında yalnızca tepeli pelikan ak pelikandan ortalama olarak daha büyüktür. Kanat genişliği 226 ila 360 cm. arasındadır ve maksimum kanat genişliği yaşayan uçan hayvanlar arasında büyük albatroslardan sonra ikinci en büyük kaydedilmiş kanat genişliğidir. Ak pelikanın toplam boyu 140 ile 180 cm. arasında değişir ve çok büyük gagasının uzunluğu 28,9 ila 47,1 cm. arasındadır. Erişkin erkek kuşlar 9 ila 15 kg. ağırlığındadır ancak Palearktikte bulunan büyük ırklar genellikle 11 kg. ağırlığındadır ve nadiren 13 kg.'ı geçerler. Erişkin dişi kuşlar 5,4 ila 9 kg. arasında daha az ağır ve büyüktürler. Standart ölçüler arasında kanat kiriş ölçüsü 60 ila 73 cm., kuyruk 16 ila 21 cm., tarsus ise 13 ila 14,9 cm. arasındadır. Farklı bölgelerdeki pelikanlar üzerinde yapılan ölçümler Batı Palearktik'te yaşayan pelikanların Asya ve Afrika'da yaşayanlardan daha büyük olduklarını göstermektedir.

Erişkin olmayan ak pelikanların tüyleri gri renklidir ve uçuş tüyleri de koyu renklidir. Havada süzülerek uçarken zarif bir görüntü sergileyen pelikanın boynu aşağı doğru bükülerek başı gövdesine yakın ve aynı hizada durur. Üreme mevsiminde erkeğin başındaki deri pembemsi tonda iken dişinin başındaki deri turuncumsu tonda olur. Tepeli pelikandan saf beyaz tüyleri, göz çevresindeki tüysüz pembe derisi ve pembemsi ayakları ile ayırt edilir. Erkekler dişilerden daha büyüktür ve uzun gagaları aşağıya doğru kavisli olarak büyür. Dişilerin gagaları ise daha kısa ve düzdür. Asya'da yaşayan Pelecanus philippensis ak pelikandan biraz daha küçüktür ve tüyleri kahverengimsi gri iken gagası daha soluk ve mat renklidir. Benzer şekilde küçük pelikan da daha küçük boyutludur, tüyleri kahverengimsi-gridir, gagası açık pembe ile gri renktedir ve sırtında soluk pembe renkli tüyler bulunur.
Ak pelikan su yaşamına çok iyi uyum sağlamıştır.Kısa ve kuvvetli bacakları ile tamamen perdeli ayakları su içinde kolay ilerlemesine ve su yüzünde havalanmasına yardımcı olur. Su yüzünden garip şekilde havalanmasına karşın bir kere uçmaya başladıktan sonra uzun kanatlı pelikanlar kuvvetli uçucudurlar ve genellikle V şeklinde gruplar hâlinde uçarlar.

Amerika Ak Pelikanı

Amerika ak pelikanı (Pelecanus erythrorhynchos), pelikangiller (Pelecanidae) familyasından çok büyük bir su kuşu türüdür. Üreme dönemini Kuzey Amerika'nın iç su havzalarında geçirir, kışları güneye ve kıyılara Orta ve Güney Amerika'ya kadar göç eder

Taksonomi

Alman doğabilimci Johann Friedrich Gmelin Amerika ak pelikanını 1789 yılında tanımlamıştır.Bilimsel adı "kırmızı gagalı pelikan" anlamına gelmektedir. Cins ismi Latince "pelikan" anlamına gelen Pelecanus kelimesinden gelirken epiteti Grekçe "kırmızı" anlamına gelen ἐρυθρός erythros ile "gaga" anlamına gelen ῥύγχος, rhynchos kelimelerinden türetilmiş erythrorhynchos kelimesidir.

Fiziksel Özellikleri

Amerika ak pelikanı Kuzey Amerika'ya özgü kuşlar arasında büyüklük sıralamasında Cygnus buccinator türükuğunun ardından gelir. Boyu 130 ila 180 cm, gagası erkeklerde 290 ila 390 mm. dişilerde ise 260 ila 360 mm. arasındadır. Kanat açıklığı 240 ila 300 cm. arasındadır.Kanat açıklığı da Amerika ak pelikanını Kaliforniya kondorundan sonra Kuzey Amerika'daki kuşlar arasında ikinci sıraya sokar. Bu büyük kanat açıklığı sayesinde göç ederken kolayca süzülerek uçabilmektedir. Vücut ağırlığı 4,2 ila 13,6 kg. arasında değişir ama tipik olarak ortalama 5 ila 9,1 kg. arasındadır. Standart ölçüler arasında kanat kiriş boyu 51 ila 68 cm. arasında, tarsus 9,9 ila 13,7 cm. arasındadır. Uçuş dışında gözükmeyen siyah birincil ve ikincil tüyler dışında tüyleri tamamen parlak beyaz renklidir. İlkbaharın başından üreme mevsiminin bittiği yaz ortasına kadar göğüs tüyleri sarı tondadır. Üreme döneminde kafasının üstü grimsi renkte olurken tepede küçük beyaz sorguç tüyleri arasında siyah tüyler ortaya çıkar.

Üst gagası çok büyük ve düzdür, alt gagasında bulunan boğaz kesesi, iris, göz çevresindeki tüysüz deri ve ayaklar ise üreme döneminde parlak turuncu renge dönüşür. Üreme döneminde ayrıca üst gaganın ucundan üçte bir uzaklıkta boynuz benzeri bir çıkıntı oluşur. Varolan sekiz pelikan türü içinde bu tür boynuzlu gagaya sahip olan tek pelikan türü Amerika ak pelikanıdır. Kuşlar çiftleşip yumurtalar yumurtlandıktan sonra bu boynuz dökülür. Üreme dönemi dışında tüysüz deriler daha mat renklerdedir; tüysüz yüz derisi sarı ve boğaz kesesi, gaga ile ayaklar soluk turuncu renktedir.

Boyut farklılığı dışında erkek ve dişiler birbirlerine benzerler. Erişkin olmayan kuşlar açık gri tüylere ve kahverengi ense ile ikincil tüylere sahiptir. Tüysüz derileri mat gri renktedir. Yavrular yumurtadan tüysüz çıkar ancak sonradan beyaz hav tüylere sahip olurlar.

Avustralya pelikanı (Pelecanus conspicillatus), büyük su kuşlarıdır. Avustralya ve Yeni Ginekıyılarında yaygın görünürler, bazen Fiji'de, Endonezya'nın belli kısımlarında ve Yeni Zelanda'da gezerler.

Avustralya pelikanı ilk kez Hollandalı doğabilimci Coenraad Jacob Temminck tarafından 1824 yılında tanımlanmıştır.

Avustralya pelikanı orta-boy pelikan standartlarına göre boyu: 1.6 - 1.8 m (5.3–6 ft), bir kanat açıklığı ile 2.3 - 2.5 m (7.6–8.3 ft) ve 4-13 kg ağırlığındadır

Kahverengi Pelikan

Kahverengi pelikan (Pelecanus occidentalis), pelikangiller (Pelecanidae) familyasından 8 pelikan türünün en küçüğü olan bir su kuşu türüdür. Amerika'da yaşayan bu kuş türü ABD'nin güney ve batı sahillerinde en iyi bilinen kuş türlerinden biridir. Batı Yarımkürede bulunan üç pelikan türünden biri olduğu gibi balıkları denize dalarak avlayan iki pelikan türünden biridir.

Fiziksel Özellikleri

Diğer kuşlara göre oldukça iri bir kuş olan kahverengi pelikan, diğer pelikan türleri arasında en küçükleridir. Uzunluğu 106 ila 137 cm., ağırlığı 2,75 ila 5,5 kg., kanat açıklığı da 1,83 ila 2,5 m. arasında değişir. Yaşadığı bölgelerde çok kolay tanınabilien ve diğer kuşlardan ayırt edilebilen bir türdür. Tüm pelikanlar gibi çok uzun bir gagası ve avlanırken kepçe gibi kullandığı boğaz kesesi vardır. Gaga uzunluğu 28 ila 34,8 cm. arasındadır. Başı beyaz renklidir ama genellikle erişkin kuşlarda hafif sarıya çalar. Gaga grimsi renktedir ancak üreme döneminde boğaz kesesi kızılımsı renge döner. Sırtı, arkası ve kuyruğu gri ve koyu kahverengi çizgilidir ve bazen paslı bir tondadır. Erişkin pelikanlarda göğüs ve karın syah-kahverengi arasındadır ve bacaklar ile ayaklar siyah renklidir. Genç kuşlar da benzer renktedir ancak boyunları kahverengimsi-gri ve alt kısımları da beyaz renklidir.

Bu kuş tüylerinin beyaz olmaması, daha küçük cüssesi ve havadan suya dalarak balık avlaması nedeniyle Amerika ak pelikanından kolaylıkla ayırt edilir. Peru pelikanının tüyleri de kahverengi pelikan ile benzerlik gösterir ama cüsse olarak görece daha büyüktür. Güney Amerika'nın Pasifik kıyılarında Peru pelikanı ile kahverengi pelikanın yaşadığı bölgeler örtüşmektedir.

Küçük Pelikan

Küçük pelikan (Pelecanus rufescens), pelikangiller (Pelecanidae) familyasından çok büyük bir sukuşu türüdür. Afrika'nın sığ gölleri ve bataklıkları ile Arabistan Yarımadasının güneyinde veHindistan'ın güneyinde yaşarlar. Madagaskar'da soyları tükenmiştir

Diğer pelikanlar arasında görece küçük sayılsa da oldukça iri bir kuş türüdür. Boyu 125 ila 155 cm., kanat açıklığı 2,15 ila 2,9 m. ve ağırlığı da 4 ila 7 kg. arasında değişir. Gaga boyu 30 ila 38 cm. arasındadır. Tüyleri gri ve beyaz renklidir. Sırtında açık pembe renkli tonda tüyler bulunur. Üst gagası sarı ve boğaz kesesi grimsi renktedir. Üreme döneminde erişkin kuşların tepesinde sorguç gibi uzun tüyler bulunur.

Yaşadığı yerlerde bulunan ak pelikanlar daha büyük oldukları gibi tüyleri gri değil beyaz renklidir

Pelecanus philippensis, pelikangiller (Pelecanidae) familyasından çok büyük bir su kuşu türüdür. Üreme dönemini Pakistan'ın güneyinden Hindistan boyunca Endonezya'ya kadar olan bölgedeAsya'nın güneyinde geçirir. Kapalı su havzalarında ve kıyılarda yaşar. Uzak mesafeden aynı bölgede yaşayan diğer pelikan türlerinden ayırt etmek zordur ancak yakın mesafede üst gagasında bulunan benekler, tüylerinin parlak olmaması ve gri renkli olması ayırt edici özellikleridir. Bazı bölgelerde insan yerleşimlerine yakın yerlerde büyük koloniler hâlinde yuvalanırlar.

P. philippensis diğer pelikan türlerinden görece daha küçük boyutlu olsa da yine de iri bir kuştur. Boyu 125 ila 152 cm. arasında, ağırlığı da 4,1 ila 6 kg. arasında değişir. Tüyleri genel olarak beyaz renklidir ancak tepesi, ensesinin arka kısmı gri kuyruğu da kahverengimsidir. Ensesinin arkasındaki tüyler kıvrıktır ve tepesinde gri sorguç şeklindedir. Boğaz kesesi pembe ile morumsu renklerdedir ve hem kese hem de üst çene üzerinde büyük soluk renkli benekler bulunur. Gaganın ucundaki kıvrık kısım sarı ile turuncu renklidir. Üreme döneminde gaganın tabanındaki deri koyu renklidir ve gözün çevresindeki tüysüz deri ise pembedir. Uçarken tepeli pelikanlara benzerler ancak üçüncül ve içteki ikincil tüyler daha koyu renklidir ayrıca büyük örtücü tüylerde soluk renkli bir bant görülür. Kurukları ise daha yuvarlaktır.
Yumurtadan yeni çıkmış yavrularda beyaz hav tüyleri bulunur. Daha sonra grimsi lekeli tüylere kavuşurlar. Gagadaki benekler ise bir yaşından sonra ortaya çıkar. Erişkin üreme dönemi tüylerine üç yıl yaştan sonra kavuşurlar.

Peru Pelikanı

Peru pelikanı (Pelecanus thagus), pelikangiller (Pelecanidae) familyasından çok büyük bir su kuşutürüdür. Güney Amerika'nın batı sahillerinde Peru'nun Lobos de Tierra Adası'ndan Şili'nin Pupuya Adası'na kadar olan bölgede yaşar.

Fiziksel Özellikleri

Peru pelikanının tüyleri koyu renklidir, gaganın tabanından tepeye ve oradan boynun yanlarından geçen beyaz bir çizgi bulunur. Kafalarının tepesindeki tüyler uzun ve sorguç gibidir. Genel renk olarak kahverengi pelikana benzese de boyut olarak kahverengi pelikanın iki katı kadar büyüklüktedir. Ağırlıkları ortalama 15,4 kg ve uzunlukları da 1,5 m. civarındadır.

Korunma durumu ilk olarak 2008 yılında Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından neredeyse tehdit altındaki türlerarasında listelenmiştir

Tepeli pelikan ya da tepeli kutan, (Pelecanus crispus), pelikangiller (Pelecanidae) familyasından çok büyük bir su kuşu türüdür. Avrupa'nın güneydoğusundan Hindistan ve Çin'e yayılan bölgede bataklıklar ve sığ göllerde yaşar. Yuvaları bitkiler ve dallardan oluşan kaba bir yapıdır. Geniş bir alana yayılmasına rağmen alt türü yoktur ancak boyut farklılıklarına dayanarakAzerbaycan'da bulunan fosillerden Pleistosen dönemine ait Pelecanus crispus palaeocrispus türü tanımlanmıştır.

Tepeli pelikan, pelikanlar arasında en büyüğüdür ve yaşayan kuş türleri arasında da en büyük kuşlar arasındadır. Boyu 160 ila 183 cm. arasında, ağırlığı 9 ila 15 kg. arasında, kanat açıklığı da 290 ila 351 cm. arasında değişir. Bireysel olarak tepeli pelikandan daha ağır toylar vekuğular olsa da 11,5 kg. olan ortalama ağırlığı ile dünyanın uçabilen en ağır kuş türüdür. Büyük albatroslardan sonra dünyanın en geniş kanat açıklığına sahip kuşlarından biridir.

Kısmen tepeli pelikana benzeyen ak pelikanlar biraz daha küçük yapılıdır ancak ak pelikanların en büyük erkek kuşları tepeli pelikan ile aynı boyutlarda olabilir. Ancak tepeli pelikan ensesindeki kıvırcık tüyler, gri bacaklar ve saf beyaz yerine gümüşî beyaz tüyleri ile ak pelikandan ayırt edilebilirler. Kışları erişkin tepeli pelikanların tüyleri gümüşî griden kahverengi-gri krem rengine dönüşür. Erişkin olmayan kuşlar gri renklidir ve yüzlerinde erişkin ak pelikanlarda olan pembe tüysüz deri bulunmaz. Tepeli pelikanın alnında bulunan tüyler yüzün önünde tam gaganın üstünde W şeklinde durabilirler. Üreme döneminde boğaz keseleri turuncu-kırmızı renkli olurken üst gagaları sarı renkli kalır. Kışları ise tüm gagaları mat sarı renklidir. 36 ila 45 cm. uzunluğunda olan gagası, Avustralya pelikanından sonra ikinci en uzun kuş gagasıdır. Gözlerin çevresindeki tüysüz deri sarı ile morumsu renkler arasında olabilir. Standart ölçüler ak pelikanla kıyaslandığında tepeli pelikanın 11,6 ila 12,2 cm. arasındaki tarsus uzunluğu biraz daha kısadır ama 22 ila 24 cm. arasındaki kuyruğu ile 68 ila 80 cm. arasındaki kanat kiriş uzunluğu belirli şekilde daha uzundur. Tepeli pelikan uçarken diğer pelikanların aksine kanatları gri-beyaz renklidir ve uçları siyahtır. Havada zarif bir şekilde süzülür. Tepeli pelikan sürüsü birlikte uçarken sürü üyeleri senkron olarak hareket ederler ve boyunları balıkçıllar gibi geriye doğru S şeklinde kıvrılır.

Tepeli pelikan, tüm pelikanlarda olduğu gibi genelde sessizdir ancak üreme döneminde oldukça yüksek sesler çıkarabilir. Bu sesler derinden gelen sesleri takip eden havlamaya benzer sesler, tıslama ve homurtulardır.