Dekoratör Kuş
Çardak Kuşu (Amblyornis)

Erkek çardakkuşları, zor beğenen dişilerin kalbini kazanmak için caka satıyor, şarkı söylüyor ve dekorasyon yapıyor. Yeni Gine'deki boz çardakkuşu gibi bazı türlerde ise, sadece en muhteşem yuvayı kuranlar genlerini bir sonraki kuşağa geçirme şansına sahip oluyor.

Bazen en çekici pembe objeler bile başarıyı garantilemiyor.
Erkekler doğru olan şeyleri yapmış görünseler bile,
dişiler bazen birdenbire uçup gidebiliyor. Chlamydera nuchalis

Donald ormandaki en yüksek kuleye sahip. Donald Trump'ın Trump Tower'ı kadar yüksek olmayabilir. Ama yine de etkileyici. Üstelik tek bir aletle yapılmış: Gagasıyla. Bir sarı perçemli çardakkuşu Donald. Papua Yeni Gine'nin Adelbert Sıradağları'nda, güneş girmeyen bir ormanda yaşıyor. Kulesini, yosunlu bir platformun üzerindeki genç fidanın çevresinde çalı çırpı ile örmüş. En altta kabuklu yemiş, kanatlı böcekler ve krem rengi mantarlardan oluşan yığınlar var. Alçaktaki dallardan çiy nedeniyle parlayan kırkayak dışkılarından oluşan çelenkler sallandırmış. Bu süslü kulesi orman tabanından bir metre yukarıya ulaşıyor ve bir işaret kulesi gibi göğe doğru yükseliyor.

Çiftleşme oyununun birinci perdesi:
Avustralya'daki James Cook Üniversitesi'nin kampusunda bir erkek büyük
çardakkuşu meyvelerle, folyolarla ve
ağarmış salyangoz kabuklarıyla bir
dişiyi ayartıp çardağına çekmeye çalışıyor.

Yakındaki bir ağaca tünemiş olan Donald, gagasını kulesiyle aynı yöne kaldırmış. Rat-a-tat-a-tat diye sesleniyor havaya. Rat-a-tat-a-tat. Gösterişli kule, güzel yiyecekler ve keskin ötüşlerin bir amacı var: Dişi sarı perçemli çardakkuşlarını, komşunun değil de Donald'ın bu yöredeki en iyi erkek olduğuna ve kızların onu seçmesi gerektiğine inandırmak. Peki Donald'ın süslü kulesi bunu başarması için yeterli mi? Donald'ı ünlü emlak kralının adından esinlenerek isimlendiren Kansas Üniversitesi kuşbilimcisi Brett Benz, "Bu en büyük sınav," diyor. "Evet, buralardaki en yüksek kule onunki. Bakalım bir Mary çekebilecek mi?" Buradaki jargonda "Mary" adı dişiler için kullanılıyor.

Çiftleşme oyununun ikinci perdesi:
Erkek büyük çardakkuşunun hüner gösterisi saç bağını
havaya fırlatmak. İleride tekrar kullanmak
üzere bunu daha sonra geri alacak.

Bilinen 20 çardakkuşu türünün 17'sinin erkekleri, dişileri çekmek için, çoğunlukla kameriyeyi çağrıştıran ve sanatsal şekilde dekore edilmiş bir platform üzerine kurulmuş olan yapılar inşa ediyor. Benz bu ormanda bulduğu bütün sarı perçemli çardakkuşu kameriyelerini ölçmüş. Dolayısıyla bir otorite olarak Donald'ın başarısını onaylayabilir. Ayrıca, gizlediği video kameralar yoluyla kuşların her bir hareketini, çiftleşmeleri de dahil olmak üzere kaydettiği için Donald'ın ve diğer erkeklerin çardaklarında ne yaptıklarını da çok iyi biliyor.

Huon Yarımadası'ndaki bir alttür kontrast oluşturması

ve ekstra özellik katması için çardağının temeline
beyaz çiçekler ekliyor. Amblyornis macgregoriae

Bilim insanlarının çardakkuşları ile ilgilenmesinin nedeni, Charles Darwin'in ötüş, canlı renkler ve boynuzlar gibi gösterişli erkek özellliklerini açıklamak için tanımladığı evrimsel güç olan cinsel seçicilik yeteneğine sahip olmaları. Darwin, hayvan türlerinin çoğunda seçimi yapan dişilerin, kararlarını erkeklerin kendilerini çekmek için kullandığı süslemelere ve ne kadar fiyakalı olduklarına göre verdikleri notunu düşmüştü. Çardakkuşlarının çoğu çokeşli. Yani bir erkek birden fazla dişiye eşlik ediyor ve bu erkekler süslü çardaklar kuruyor. Dolayısıyla bu fikri test etmede en uygun tür oluyorlar.Erkekler dişilere yuva kurma, kuluçkada oturma ve yavruları büyütmede yardım etmiyor. Dişilere verdikleri tek şey genleri. Bu yüzden de dişiler hangi erkeği seçecekleri konusunda son derece titizler.

Gagasındaki turuncu bir tohumla dikkat çekici pembe ibiğini cakalı biçimde sergileyen
bu erkek büyük çardakkuşu camlar, kabuklar ve diğer süs eşyaları arasında çalımla yürüyor.
Kur yapma töreni sırasında tıkırtılı ve gıcırtılı hafif sesler çıkarırken,
ısrarcı bakışlarını bulvarın ortasındaki hedeften ayırmıyor.

İnsanların çardakkuşlarını incelemeleri için bir nedenleri daha var: Bu kuşlar hayret verecek derecede insanlara, evet insanlara benziyorlar. Nitekim evrim biyoloğu Jared Diamond onları "şaşırtıcı şekilde en çok insana benzeyen kuş," diye tanımlıyordu. Bu kuşlar çocuk evi gibi duran bir kulübe yapabiliyor; çiçekleri, yaprakları ve mantarları öyle sanatsal biçimde biraraya getiriyorlar ki, Matisse karşınızda şövalesini açıyormuş gibi bir duyguya kapılıyorsunuz. Bazıları başka türlerin düetlerini, hem dişi hem de erkek versiyonları olmak üzere seslendirebiliyor. Bazıları da kokaburaların çirkin gülüşlerini ya da motorlu testere sesini taklit edebiliyor. Bu sayılanların haricinde hepsi dans da ediyor.

Saten çardakkuşu her seferinde ince bir dal ekleyerek çardağını kuruyor.
Hedefi bir dişiyi bu sığınağa çekmek ve gösterişli oyunlarıyla
yeterince hayran bırakarak, kendisiyle çiftleşmesini sağlamak.

Donald'ın kanatlı böceklerine gelince. Onları sadece dekorasyon amacıyla öldürmüştü. İnsanlar, hayvanları bu şekilde kullandığı bilinen diğer tek tür. Tüm bu yetenekler göz önüne alındığında, bazı araştırmacılar çardakkuşlarının estetik duygusu ve kültür pırıltılarına sahip olduğunu düşünüyor ki bu özelliklerin bizden başka bir türde varlığı çok nadir olarak kabul görüyor. (Şempanze ve orangutan gibi bazı primatların kültürel gelenekleri olduğu, ama estetik sahibi olmadıkları fikri var.) "Dişiler yargıç gibiler" diye hatırlatıyor Benz, gizlenme yerini açarken.

Bu saten çardakkuşunun gagasındaki yapışkan madde lapa
haline getirdiği bitki parçalarından oluşuyor;
bununla Avustralya'nın Queensland eyaletindeki bir
yağmur ormanında bulunan çardağının iç kısmını sıvıyor.
Lapa buraya bir renk tonu ve belki de bir çeşni katacak.
Dişiler kimi zaman erkeğin kur gösterisi sırasında bunun
tadına bakar. Ptilonorhynchus violaceus minor

Şafak vaktinden hemen sonra. Hafif bir yağmur var. Sarı perçemli çardakkuşlarının çiftleşme döneminde tercih ettiği bir hava bu. Saklandığım yerden Donald'ın şarkılar tutturduğu tüneğinde olduğunu görüyorum. Çok fazla bir özelliği yok: Bir alakarga büyüklüğünde, tüyleri pek de özellikli olmayan zeytin renginde ve acı kırmızı biber gibi parlak dikensi tepesi bulunan bir kuş. Bir süre otomatik tüfek atışını andıran ötüşünü yapıyor. Bu arada kurumuş bir sarı yaprak, kulesinin yosunlu tabanına düşüyor. Donald hemen uçarak onu yerden kaldırıyor. Sanırım Mary'ler buna bayılacaklar.

"Ey egosu boyundan büyük insan..
Bir gün ölüp toprak olacaksın. Bir tohum filizlenecek ot olacaksın, bir öküz seni yiyecek ve atık olacaksın.. Yani hep aynı kalacaksın."

Gagasındaki böcekle gösteriş yapan saten çardakkuşu, çardağının önünde kendisini ölçüp biçen dişi için sesler çıkarıyor, kanatlarını çırpıyor ve dans ediyor. Eğer yaptığı kur başarılı olursa, arkaya geçerek dişi ile çiftleşecek. Bu da bu erkeğin aileye tek katkısı olacak. Ptilonorhynchus violaceus minor

Erkek saten çardakkuşları parlak mavi süslerden hoşlanırlar. Bu belki de donuk kahverengi dallardan oluşan zeminde rengi öne çıkarmanın bir yolu. Queensland'daki Lamington Ulusal Parkı'nda çekilen bu fotoğrafta bir kuş çardağını bir papağan tüyüyle süslüyor.

Tüm çardaklar gibi bir büyük çardakkuşunun bu dar bulvarı da sadece kur yapma sırasında kullanılıyor, yuva olarak işlev görmüyor. Dış kısımdaki taş yığınları, ilgisi çekilen bir kuş geldiğinde gösterilerin yapılacağı bir tiyatro sahnesi. Chlamydera nuchalis

Queensland'daki bir parkta yaşayan büyük çardakkuşlarını tahrik eden şey ne? Büyük kümeler, plastik oyuncaklar gibi insan yapımı bazı parçalar ve yeşil-gri renkler. Bir erkeğin karşılama halısı, bulunan, çalınan ya da daha önce bu yuvada yaşayan kuştan kalan binlerce maddeden oluşuyor. Chlamydera nuchalis

Düzgün yaprak yığınları bir boz çardakkuşu erkeğinin çardağına işaret ediyor. Amblyornis inornatus

Bu meşe palamudu halısı başka bir boz çardakkuşunun çardağına giden yolu gösteriyor. Amblyornis inornatus

Erkek çardakkuşları, zor beğenen dişilerin kalbini kazanmak için caka satıyor, şarkı söylüyor ve... dekorasyon yapıyor. Yeni Gine'deki boz çardakkuşu gibi bazı türlerde ise, sadece en muhteşem yuvayı kuranlar genlerini bir sonraki kuşağa geçirme şansına sahip oluyor.

Yeni Gine'nin sarı perçemli çardakkuşları, yosunla kaplı bir alan içinde iki metrelik bir "dilek" çardağı kurmak için haftalar, ideal hale getirmek içinse yıllar harcayabiliyor. Amblyornis macgregoriae

Her çardak bir saraya dönüşmüyor. Avustralya'da dişli çardakkuşu tarafından incelikle yapılmış olan yaprak serpilmiş bir bahçe, daha gösterişli olan kule ve koridor tipi yuvanın kaynağı eski bir yapı tipinin örneği. Chlamydera nuchalis

Çiçekler, yapraklar, meşe palamutları ve teneke kutular aynı bölgede yaşayan dört rakip boz çardakkuşu erkeğinin en gözde objeleri. Bu tür, süslemede diğer türlerden daha çok kişisel çeşitlilik gösteriyor. Amblyornis inornatus

"Ey egosu boyundan büyük insan..
Bir gün ölüp toprak olacaksın. Bir tohum filizlenecek ot olacaksın, bir öküz seni yiyecek ve atık olacaksın.. Yani hep aynı kalacaksın."

Alla alla ne kadar ilginç...

Dişi olmanın avantajları işte...

* * *

Ellerine sağlık, teşekkürler Başakça...

Erkek kısmına daha odun demeyin...

Bakın neler yapabiliyormuş...

"Ey egosu boyundan büyük insan..
Bir gün ölüp toprak olacaksın. Bir tohum filizlenecek ot olacaksın, bir öküz seni yiyecek ve atık olacaksın.. Yani hep aynı kalacaksın."