Ege denilince akla Zeybek gelir. Mert, cesur, atılgan, mazluma dost, haksızlığa düşman olarak tanınırlar. Türk köylüsünün tipik bir örneğidir. Kurtuluş savaşında gösterdikleri başarılar ünlerine ün katmıştır. Bugün Zeybeklik tarihi bir anı olarak yaşatılmaktadır.

Bölgenin oyun türü zeybektir. Batı Anadolu'nun hemen hemen her, yerinde ''Zeybek'' türündeki oyunlar, görülür. Afyon, Antalya, Isparta, Burdur, Sakarya çizgisinin batı tarafında kalan illerimizde bu tür oyunun büyük etkileri vardır.

Yörede kadınların oynadığı oyunlara ''Kadın Zeybek'', erkeklerin oynadığı oyunlara ''Erkek Zeybek" denilmektedir. Kadınların oynadığı oyunlar erkeklerin oynadığı oyunlara göre daha yürüktür. Erkek oyunlarının yöredeki bir diğer adı da "Ağır Zeybek" tir. Ege’nin birçok yerinde oynanan bu tür oyunların en ağırlarına İzmir, Aydın, Muğla, Manisa illerinde rastlamak mümkündür. Zeybek oyunlarının diğer oyunlara (Bar, Halay, Horon v.b.) göre en büyük özelliği tek olarak serbest oynanmasıdır. Toplu olarak oynanan Zeybek oyunlarında oyuncular arasında müzik ve ritim hariç hiçbir bağ bulunmaz. Oyunu oynayan kişi hiçbir kurala bağlı kalmadan tamamen içinden geldiği gibi oynar. Zeybek oyunları toplu olarak oynandığında, yöresel olarak daire formu kullanılır.

Efe, Zeybek gruplarının başıdır. Zeybekler arasında kahramanlık yapmış cesur ve mert kişiler arasından seçilir. Efe olmak için Zeybekler arasında yaşça büyük olmak önemli değildir. Zeybek, Kızanlara göre daha çok kahramanlık yapmış cesur kişilerdir. Zeybekler efenin Emriyle kızanları yetiştirirler. Zeybekler, efelerin yanında birer kol beyi görevi görürlerdi. Zeybekler iyi silah kullanan cesur kişilerdir.

Zeybeklerin maiyetindeki gençlere ''Kızan'' denilir.

Söz konusu oyunlar kendi içinde türlere ayrılmaktadır:

• Ağır Zeybek, Kaşıklı Zeybek, Teke (kıvrak) Zeybeği, Kırık Zeybek, Bey Zeybek

Zeybek oynayan dansçı, kollarını omuz hizasında, elleri başıyla aynı hizada olacak şekilde iki yana doğru açar ve bazı oyunlarda kollarını dirseklerden hafifçe kırar. Büyük adımlar atarak ağır ağır hareket eder. Ara sıra yere doğru eğilip bir dizin yere dokundurulması, bu dansın belirgin hareketlerindendir. Bu tarz zeybekler İzmir, Aydın, Manisa taraflarında görülen zeybek türleridir. Buna Muğla'nın kuzey tarafları, Denizli'nin batı tarafları, Balıkesir'in Ege sahilleri ile Çanakkale'de eklenebilir.

Kütahya, Uşak ve Afyon daha çok kaşıklı zeybek etkisindedir. Yine Balıkesir'in doğu kısımları ile Bursa, Eskişehir, Bilecik, Ankara taraflarında oynanan oyunlar da kaşıklı zeybek kategorisine girer.

Burdur, Isparta, Antalya ile Muğla ve Denizli'nin güney kısımları teke zeybekleri içine girer ve kıvrak ezgileri vardır.

Balıkesir'in iç ve güney kısımlarında ise kırık zeybek oyunlarına rastlanır.

Bir türkünün zeybek formunda olabilmesi için 9 zamanlı olması gerekir. Yani müzik diliyle bir ölçü içerisinde dokuz eşit vuruş olması gerekir. Yapısal anlamda dörde ayrılırlar.

1- Çok Ağır Zeybekler: Bu tür zeybeklere aydın ve izdir yöresinde rastlanır. Çoğu sözsüzdür. Düğünlerde ve eğlencelerde yaşını geçmiş, büyük diye saygı gösterilen kimselerce ve erkekler tarafından oynanır. 9/2'lik ve 9/4'lük ölçülere sahiptir. Örneğin: Koca Arap Zeybeği, Ötme Bülbül Zeybeği gibi.

2- Ağır Zeybekler: Ana zeybek yörelerinde (Aydın, İzmir, Muğla, Manisa ve Denizli) bulunur. Sözlü ve sözsüz icra edilirler. Genellikle erkeklerin oynadığı bu zeybekler, halk oyunlarımızda yeni yeni yer alan karma sunum (kız ve erkeğin birlikte oynaması) sonucu kadınlar tarafından da benzer figürler ile oynanabilmektedir. 9/4'lük ölçülere sahiptir. Örneğin: Harmandalı Zeybeği, Çandarlı Zeybeği vb.

3- Kıvrak Zeybekler: Kadınlar ve erkekler tarafından orjinal figürleri ile oynanabilen zeybeklerdir. Hemen hemen her zeybek yöresinde rastlanır. 9/4'lük ve 9/8'lik ölçülere sahiptir. Örneğin: Kerimoğlu Zeybeği, Kordon Zeybeği vb.

4- Çok Kıvrak Zeybekler: Ana zeybek yörelerinde genellikle kadınların oynadığı, yardımcı zeybek yörelerinde (Kütahya, Burdur, Balıkesir, Uşak, Çanakkale) erkekler ve kadınlar tarafından oynanan, zeybekten tekeye geçiş yörelerinde (denizli) daha sık rastlanan zeybeklerdir. Örneğin: Serenler Zeybeği, Arpazlı Zeybeği.

Zeybek aynı zamanda halk oyunlarımızda da bir türdür. Azeri türü ile beraber Türk halk oyunlarında tavır temelli oyunlara sahiptir. Ritmlerinde, ezgilerinde ve oyunlarında kendine has bir coşkuya sahiptir. Her oyunumuz gibi zeybek oyunları da topluma ait karakterin bir bölümünü yansıtır. Tek başına oynanabileceği gibi toplu halde belli bir sahne düzenlemesi içerisinde de sunum edilebilir.

Bu harmandalı, zeybek çeşitlerinin epey zamandır en yaygını ve en çok oynanılanı olarak tanınıyor. Türkünün tam çıkış yeri bilinmemekle birlikte Çanakkale - Balıkesir tarafları olduğu görüşü yaygındır Şimdiki Harmandalı oyun havasını 1916'da Çanakkale'de Ahmet Yekta Madran yazmıştı. Sözleri Kurtuluş Savaşı'nda o havaya benimsetilerek "Harmandalı Zeybek Oyun Havası" diye gün gördü. Rahmetli Ahmet Yekta Madran meraklı bir musikîci ve eski muzikalılardandı. Egeli halk çocuklarından olmasıyla zeybek oyunları konusuna çekirdekten itibaren ömrü boyunca güven ve gururla bağlı yaşamıştı. Oyunun bilenlerce daima onun adı anılarak tutunabilişi yerinde bir kadirbilirlik eseri olmuştur. Bu itibarla ve "Eski Harmandalı"ndan ayırt edilmek üzere oyunun "Madran Zeybeği" diye ayrıca adlandırılması en doğru bir hareket olacaktır.

Eski ve yeni Harmandalı çeşitleri arasında figür unsurları bakımından "Üç başlangıcı" gibi müşterek (ortak) taraflar yok değildir. Yeni Harmandalı da Ege yöresinde az çok farklarla oynanır. Belli başlı tertibe göre havasının temposu üç sayılıp beş oynanır.

Harmandalı çoğu zaman tek oynanmakla beraber 2. 4 ve daha çok kişiyle yürütülmesi de mümkündür. Sekiz figürü vardır. Bergama'nın Kaşıkçı köyünde görülebilen dörtlü Harmandalının eskisine en yakın kaldığı anlaşılır.

Oyuna Kalkış: Harmandalına kalkan oyuncu, sol ayak önde, sağ ayak yarım adım geride olmak üzere efece durur ve kendi ed'sı dairesinde haykırır; bu "esas duruş"tur.

Duruş, yürüyüş, kolların sallanışı, havaya kaldırılması ve ağır ağır indirilmesi, sağ elle silâhlıktan (yani belden) tabancaya davranır gibi yapış, bütün bunlar oyuncunun elinde olan tavırlardır, sanatla yapılabilirler.

1. Yürüyüş: Havayı alma sırası gelince "üç yapılarak" oyun başlar. Yerinde olmak üzere sol ayak bir karış kadar kalkar ve iner. Sağ ve sol ayaklar böylece kalkıp inerler. Üç yapılmış olur. Bu hareket sırasında kollar iniktir.

Üçler, oyunun düzenli yürümesi için yapılır. Her figürün başında ya bu "Üç", yahut onun yerine soldan dönme yapılır. Sırası gelince "soldan dönme" de anlatılır. Tarifler sırasında, "üç yapılır" denildiği zaman bu sol, sağ ve yine sol ayakların yerinde kalkıp inişi anlaşılmaktadır.

Üç yapıldıktan sonra durulmadan beş yapılır. "Beş yapmak" şöyle olur: Kollar aşağıda ağır ağır sallanır. Sağ ayak bir adım ileri atar (bir). Sol ayak bir adım ileri atılır (iki), Sağ ayak bir adım ileri (üç), sol ayak bir adım ileri (dört) ve sağ ayak tekrar bir adım ileri atılır (beş), durulur. Bu gezinti daha ziyade daire çizer gibi yapılıp beşte daire içinde dönmüş olur.

Harmandalının havası bu 3 ve 5 yani "sekiz" esası içinde döner. Sekiz figür, bu esasa göre düzenlidir.

İlk figür, yani (gezinti", bir - iki veya üç defa yapılabilir. Oyunun kısa veya uzun sürmesi hareketlerin sayısına (tekrarına) bağlıdır.

2. Kollu Yürüyüş: Esas duruşta, sol ayak önde sağ ayak yarım adım geridedir. Kollar ağır ağır kalkarken oyun başlar ve beş yapılır.

Birinci figürün aynıdır, fakat beşte kollara havada oynatılır. Bir, iki veya üç defa yapılabilir.

3. Çarpma: Esas duruştadır, üç yapılır. Bundan sonra sağ ayak sol ayak üstüne atılır (bir), yarım adım kadar sağa açılır (iki), yine sol ayak üstüne atılır (üç), yarım adım sağa açılır (dört), beşinci de sağ ayak bir adım ileri atılır, sol diz üstüne çökülür (fakat diz yere değmez) ve sağ kol belden bıçak çeker gibi bir davranış yaparken yukarı kalkılır (beş), kollar ağır ağır inerken sağ ayak üstünde durulur. Üç sayı kadar bu vaziyette yerinde durulduktan sonra aynı hareket yürütülür. Sıra beş sayısına gelince sol ayakla tekrarlanır. Yani, sol ayak iki sefer de sağ ayak üstüne çarpılıp açılır. Beşte soy ayak bir adım geriye atılarak sol diz üstüne çökülür gibi yapılmak suretiyle kalkılır.

Üçüncü figür bir defa oynanır. İstenirse ikinci figür bir veya iki defa tekrarlanır.

4. Ağır Atlama: Esas duruş. Üç yapılır. Sağ ayak sol ayak üstüne atılıp üç sayı kadar durulur. Sağ ayak burnu bir karış önden yere değdirilir ve bir adım kadar ileri atılır (dört); sol ayak bir adım ileri atılarak biraz çökülür ve kalkılır (beş); ayağa kalkılırken kolları ağır ağır iner.

5. Diz Üstü: Soy ayak önde, sağ ayak yarım adım geridedir. "Üç" yerine "soldan dönme" yapılacaktır. Soldan geri şöyle dönülür. Sol ayak kaldırılıp bir karış açıkta yarım sola doğru basılır (bir); sağ ayak gövdeyle birlikte yarım daire çizerek sola döner (iki) sol ayak yerinden kalkıp bir karış öne basar (üç) sola dönülmüş olur. Dönme sonunda yine sol ayak önde, sağ ayak yarım adım geride kalmıştır.

Sağ ayak sol ayağın dizi üstüne atılır (bir); aynı ayak arkaya atılır (iki), gene sağ ayak bir adım ileri atılır (üç), sol ayak arkada kalmak üzere çökülür. Sol diz üstüne gelinerek sol diz bir kere yere vurur (dört); yerde yarım sola dönülüp sağ diz de bir kere yere vurulur (beş). Sol ayak üstünde ayağa kalkılırken kollar ağır ağır aşağıya iner.

Sol ayak üstünde ayağa kalkıldıktan sonra istenilirse esas duruşta sağ ayak üstüne basılarak "soldan dönme" yapılır. Kollar aşağıdadır ve ağır ağır sallanır, sonra kaldırılırlar. İkinci figür gibi oynanır.

6. Atik Hareket: Esas duruş ve üçü yerine "soldan dönme" yapılır. Sol ayak sol ayak üstüne doğru hızla gider ve sağa gelir (bir); sağ ayak bir adım ileri atılır, çökülür ve hemen ayağa kalkılır (iki); sol ayak diz üstüne atılır (üç), bir adım ileri basılır (dört); sol ayakla bir defa sekilirken sağ ayak öne atılıp çökülür gibi yapılarak kalkılır (beş). Kollar da ağır ağır indirilmiştir. İstenilirse beşinci figürün sonundaki gibi oynanır.

7. Diz Çökme: Üç yerine "soldan dönüş" yapılır. Dönüşten sonra; sağ ayak arkada kalıp yarım adım öndeki sol ayağın üstüne basılır. Sağ ayak hızla bir adım ileri atılır (bir); çökülür (iki); sol diz iki kere yere vurulur (üç): sonra ayaklar yerde kımıldamaksızın yarım sola dönülür, sağ diz bir defa yere dokundurulur (dört), sağ ayak üstüne basılarak kalkılır ve kalkılırken kollar ağır ağır iner (beş). İstenilirse birinci figürün sonundaki gibi oynanır.

8. Çapraz - Bağlantı: Sol ayak ilerde, sağ ayak geride durulur, soldan dönülür. Sağ ayak az sola çaprazlama bir adım atılır yere basılır (bir); sol ayak da yerinde bir miktar kalkıp yine basar (iki); sağ ayak yarım sağa döndürülürken bir adım ileri atılır (üç); sol ayak sağın yanına gelip ucu yere basar (dört); tekrar sol yana bir adım kadar açılarak burnu hafifçe yere basılırken sağ kol yukarda ve sol kol inik bulunur; böylece bir miktar kaykılı durulup sel'm verilmiş olur ve oyun biter (beş). Harmandalı zeybeği; İzmir, Denizli, Balıkesir, Çanakkale, Manisa, Aydın köylerinde sıklıkla oynanmaktadır.

İzmir Menemen ilçesi ve köylerinin geleneksel zeybek oyunudur.1977 Halk Oyunları Eğitmeni tarafından derlenmiştir. Aynı yıl Menemen Lisesi İzmir Yöresi Zeybek Oyunları ekibi tarafından yarışmada sergilenmiştir. Hantuman zeybeği bir söyleme göre Kurtuluş Savaşında bacaklarını kaybeden bir kimsenin oynadığı bir zeybektir. Hantumana yörede Kazazedede denmektedir.

Oyunun Adımları: 1- Sürünme 2- Diz Vurma

Kaynak: fotoğraflar

Annem Aydınlı. Aydın'ın efeleri meşhurdur. Babam Uşaklı ve ben Denizliliyim. Yüzde yüz Egeli olarak zeybek bizden sorulur. Denizli'ye has bir zeybek türü de vardır "Tavas Zeybeği".

Kesinlikle erkek kişisine yakıştırdığım bir oyun türüdür Zeybek.


Açıklayıcı bilgiler için teşekkürler ReaL, emeğine sağlık.

@Persephone, sen de pek bir efelenmişsin he ''zeybek bizden sorulur'' diye. Tamam bir şey demedik

En çok sevdiğim, Harmandalı oyunudur. Videodakiler de çok güzel oynuyorlar.

Zeybek oyunları erkeklere mahsus zannederdim. Kıyafetleri ve figürleri bakımından da onlara çok yakışıyor bana göre.

İnsan, yazılanları sırasıyla dikkat edip de uygulasa, bu oyunları öğrenebilecek kadar açıklayıcı bir konu.

Teşekkürler ReaL ellerine sağlık

__________________

Hiç merak salmadığım, çok da az izlediğim bir oyun

Teşekkürler ReaL

__________________

Düğünlerde, İç Anadolu ve Doğu Bölgesinin oyunu olan halay da çekilir..

Bundan sonra "Harmandalı Zeybek" çalındığında herkes sus pus olur, eğer oynayan da iyi oynuyorsa, herkesin tüyleri diken diken olur..

__________________

Paylaşım için teşekkürler.

En sevdiğim halk oyunlarından biridir.

__________________

@LaLe Egeli olmanın hakkını vermek lazım.