İngilizlere Göre Türkler Hasta Adam, Ruslar Şimal Ayısı

[@Lawrance]

La Cronix Gazetesi'nde İngilizlerin Türkiye'nin dostluğunu faydalı addetmeyerek
Türkiye'yi "Hasta Adam" ve Rusya'yı ise "Şimâl Ayı"sı olarak vasıflandırdıklarını
ifade eden ve İngiltere'nin Türkiye politikasının değerlendirildiği
makale hakkında Bükreş Sefareti'nden gönderilen telgraf
27 Şubat 1916

Hariciye Nezâreti
Matbûât
Müdüriyeti
Aded: 293
[Tarih:] 14 Şubat
1331


Bükreş sefâret-i seniyyesi'nin 29 Kanûn-ı sâni [1]916 tarih ve 31039 numaralı
tahrîrâtına merbût hulâsa-i matbûât raporunda münderic 23 Kanûn-ı sâni [1]916
tarihli "La Cronix" gazetesinin "Saraçiyano" imzalı makalesi
Sefâret-i seniyye tahrîrâtında; La Cronix gazetesinin Maârif
Nezâreti erkânı tarafından idare edildiği ve bir ihtimale göre
cerîde-i mezkûrenin Maârif Nezâreti'nden tahsisat alındığı beyân
olunmakdadır

-Avrupa'nın Hastası-
Türklerin Trablusgarb ve Balkan muharebâtında ma‘rûz kaldıkları hezimetler ve Türkiye ahvâl-i dahiliyesinde hükümrân olan teşevvüş ve tezebzüb, Türkiye'nin Harb-i Umumî'ye müdahalesini ölüme mahkum olan bir adamın hareket-i mezbûhânesi
kabîlinden olan bir teşebbüs zannetdirmişdi. "Türkiye bitdi" âvâzesi yalnız bizim ufuklarda akisler yapmamışdı. Türk iştirâk-ı mesâîsi hakkında planlar çizilen ve bu iştirâk-ı mesâînin vesâiti ihzâr olunan
İstanbul, Berlin, Viyana müstesna olmak üzere, Londra, Paris, Petrograd ve bilumum bî-taraf devletler memâlikinde de bu âvâze tekrar olunmuşdu.
Gelibolu'da vukû‘ bulan Fransız-İngiliz ric‘âtî ve diğer harb cebhelerinde bulunan Türk ordularına kat‘î bir darbe indirmek hususunda meşhûd olan adem-i muvaffakiyet kâinâtın ibtidâ-yı harbden beri Türkiye hakkında perverde etdiği efkârı tebdil etdi. Artık "Türkiye bitdi" mefhûmlarından bahsolunmuyor. Bilakis şimdi vahîm ve hatarnâk bir mesele mevzû‘-ı bahsdir.

Evet, bugün Avrupa'nın sâbık hastası, İngiltere Hükûmeti'ni, şimdiye kadar geçirmediği vahîm ve ıztırâb-engîz buhranlara ve korkulara uğratıyor.
Bugün ancak Türkiye'nin harbe müdahalesi sayesindedir ki İngiltere'nin kalbgâhından
cerîhadâr edilebilmesi ihtimali hâsıl olmuşdur. Fî'l-vâki‘ bugün Türkiye, Almanya'ya iltihak ederek hükûmât-ı merkeziye ile beraber harbe iştirâk etmeseydi
İngiltere müdhiş ve hatarnâk darbelerden masûn ve mahfûz bulunacakdı. Mesela o darbeden biri: Mısır'a karşı bir taarruz … Türkiye'nin bî-taraflığı İngiltere için en emin bir kalkan olabilirdi. Ve eğer İngiltere Hariciye Nezâreti, İngiltere maharet-i siyasiyesini ebediyen lekedâr kılacak olan nâ-kâbil-i afv hatî’âtı irtikâb etmemiş olsaydı bu bî-taraflığın te’mini kâbil
olabilirdi. İngiltere, kelimenin bütün manasıyla; [kendisini] Türkiye'nin hâmisi olarak tanıtmışdı. Ve kişver-i Padişahın herçi-bâdâ bâd muhafazası, İngiliz siyasetinin bir ananesi idi. Avrupa'ya bi'l-vasıta veya bilâ-vasıta arz olunan bilumum Şark mesâilinde
Türkiye'nin mevcudiyeti aleyhine ve Türkiye'nin Boğazlar üzerindeki hâkimiyetinin ilgâsına dair vâki‘ olan bütün teşebbüsâta evvel emirde muhalefet eden
İngiltere olmuşdur. abiî İngiltere bu vazifeyi münferiden deruhde etmiyordu. Daima kendisine
müzâheret edecek bir iki hükûmet buluyordu. Bu cümleden olmak üzere Avusturya bu hususda daima zahîr olmuş ve Türkiye'nin birinci âmîlerinden olarak görünmüşdür. İngiltere, Kraliçe, "Victoria" ve İngiltere'nin Palmstron, ve Nikons Field gibi
a‘zam-ı ricâli tarafından irâe olunan tarîk-i siyaseti takib etdikce İngiltere Hükûmeti hatavât-ı tekâmül ve inkişâfî kolaylıkla aşıyordu. Ancak Kral "Edward"ın vaz‘ ve te’sis etdiği ihâta ve tecrîd siyaseti takib olunmasına başlanınca vaziyet tebeddül etdi. Kral Edward'ın Almanya'yı tecrîd ve ihâta etmek hususunda takib etdiği bu siyaset, İngiltere, Fransa, Rusya arasında vücuda getirilecek bir itilâfa istinâd etdirilmeksizin icrâ olunamazdı. Hakikaten Fransa ve Rusya'nın müşâreketi te’min olunmadan Almanya'nın
inkişâfını dûçâr-ı akâmet edecek bir te’sîr yapılamazdı. Hatta Almanya'yı ihâta etmek meselesi etrafındaki ittihâda Kral Edward Avusturya'yı da idhal eylemek üzere birçok teşebbüsâtda bulunmuş ise de teşebbüsât-ı mezkûrenin kâffesi akîm kalmışdır.Bu hususda Fransa ile bir itilâf vücuda getirmek nasıl kolay ise Rusya ile itilâf etmek o kadar müşkil idi. Çünkü Rusya'nın perverde etdiği birçok arzuları vardır ki İngiliz menâfi‘ine tevâfuk etmez. Çar'ın hükûmeti gerek Avrupa'da ve gerek Asya'da İngiliz makâsıdına muhalif birçok maksadlar takib ediyordu. İstanbul'un işgali ve Basra Körfezi'ne kadar uzanmak, Rusya siyasetinin başlıca iki âmilini teşkil etmekde idi. İngiltere Rusya ile itilâf etmek istediği hâlde
Rusya'nın bu iki mühim maksadını nazar-ı dikkate almağa mecburdu. Fî'l-vâki‘ böyle oldu. 1907 senesinde İngiltere Rusya ile bir muâhede akd
ederek her iki hükûmetin İran, Afganistan ve Tibet'deki daire ve menâtık-ı nüfûzu
tayin olundu. Bu, Rusya'ya verilen ilk büyük imtiyâz idi. Bu ilk imtiyazı takib edecek olan imtiyâzât-ı saire için arada atılacak bir adım kalıyordu. Nitekim üç sene sonra bu adım da atıldı. Yani "Potsdam" mülâkâtında Almanya'nın Rusya'nın Basra Körfezi'nde bazı
hukukunu tanıması üzerine ma‘lûm olan İngiliz-Rus Muâhedenâmesi akd olundu. İngiltere Potsdam mülâkâtının netâyicini akîm bırakmak için bu defa Rusya'ya daha başka imtiyâzlar bahş eylemeğe mecbur oldu. Ki bunlar miyânında Rusya'nın
Boğazlar hakkında perverde etdiği makâsıda temas eden noktalar da vardı. Muharebe-i hâzırada İngiltere ile Rusya'nın akd-i ittifak eylemiş olması İngiltere'nin
Rusya'ya Boğazlar'da matlûbu vech ile bahşâyişde bulunduğunu isbatetmekdedir.
Vaziyetin bu safhaya intikali üzerine bittab‘ Türkiye İngiltere'ye bir hâmi nazarıyla bakmakdan ferağat etdi. Bundan sonra yeni Türk idaresi artık İngiltere'ye
karşı itimad beslemiyordu. Buna sebeb; İngiltere'nin ânifü'z-zikr harekâtıyla isbat ve Balkan Harbi'nde Türkiye'ye karşı ittihâz etdiği tavır [ve] hareketdir.
Nitekim İngiltere muharebat-ı mezkûrede ancak ve ancak kendi menâfi‘iyle yeni dostu Rusya'nın menâfi‘ini müdâfaa eylemekden başka bir şey yapmamışdır. İngiltere Trablus Harbi'nde İtalya'ya müsaid bulundu. Ve Balkan Harbi'nde ise Çar, Ferdinand'ın kendisini İstanbul Çarı ilân edeceğini görünce Bulgaristan'ın Türkiye aleyhine olan harekâtına ancak o zaman muhalefet etdi.
Harb-i Umumî'nin ilânında İngiltere Türkiye'ye karşı takib etdiği siyasetde yine dûrbîn olmadı. Ve Türkiye hakkında irtikâb etdiği hataların tamirine hiçbir
vech ile teşebbüs etmedi. İngiltere Hükûmeti Türkiye'yi istisfâr ederek ona hiçbir ehemmiyet atfetmek istemedi. İşte bir fahiş hata daha!
İngiltere daha harbin ilk gününde, İngiltere'nin "Armstrong" destgâhında bulunan Türkiye'nin "Sultan Osman" dretnotunu müsâdere etdi. Vukû‘ bulan bütün
protestolara rağmen İngiltere bu hatayı tamir etmedi.
Fakat diğer tarafdan "Goeben" ve "Breslau" sefineleri Türkiye'nin dûçâr olduğu ziyâ‘ı telafiye koşdular.
20 Ağustos [1]914 senesinde Türkiye Bahriye nâzırı İngiltere mümessillerine bazı tekalifde bulundu. Ve bu tekâlîf miyânında fîmâba‘d her ne sûretle olursa olsun
Türkiye umûr-ı dahiliyesine müdahaleden ferâğat olunması lüzumunu beyân etdi. Bu tekâlîf hiçbir vechile nazar-ı dikkate alınmamış ve hatta Türkiye'nin
umûr-ı dahiliyesine müdahale olunmaması manasız ve gülünç telakki olunmuşdur. İngiltere Hükûmeti kapitülasyonların ilgâsı meselesinde de aynı vaziyeti almışdır. İstanbul'daki İngiltere sefiri, vaziyetin vehâmetine dair iş‘ârâtda bulunurken Sir Edward Grey Türkiye Hükûmeti'ni tehdid etmekle vakit geçiriyordu.
Çanakkale meselesinde de aynı vechile hareket olundu. Türkiye Hükûmeti Boğazlar'ın açık bulunması için İngiliz filosunun Çanakkale'den tebâ‘üdünü taleb
etdi. İngiltere bu talebi de reddetdi. İngiltere Hükûmeti "Hanoto"nun 1909 senesinde "Revue Hebdomadaire"de yazdığını yani "İngiltere başkası gelmeden evvel İstanbul'da bulunmalı ve bulunacakdır" kaziyesini tahakkuk etdirebileceğini zannetdi. Halbuki o zamandan beri "Goeben"le "Breslau" İngiltere Hükûmeti'nin bütün ümid ve intizârını boşa çıkardı. Fakat bütün bunlara rağmen İngiltere Türkiye'ye haiz-i ehemmiyet bir imtiyâz bahşeylemekden tamamıyla istinkâf ile bu kararında
ısrar etdi. "Edward Grey" Türkiye'nin dostluğunu müfîd addetmiyordu. Onca Türkiye "Hasta Adam" ve Rusya "Şimâl Ayı"sı idi. "Sir Edwvard Grey"in nazarında Türkiye tamamıyla mahv olmuş ve hiçbir
mukâvemete ve tecavüze kâdir olmayan bir evvelki hâline gelmiş idi. Halbuki Rusya; lâ-yefnâ kuvvet ve şecâ‘at menâbi‘ine mâlik olan kişver-i kişver-güşâ idi. Amelî adamlar olan İngilizler, Rusya'yı tercih etdiler. Maamâfih cereyân-ı hâdisât bu amelî adamların aldanmış olduğunu gösterdi. İngiltere siyasetinin tevârüs etdiği zannolunan siyaset-i kadîmesinden bu kerede inhirâf etmiş olduğu mertebe-i sübûta vasıl oldu. "Sir Edward Grey", "Nikons Field"ler "Palmerston"ların maharet-i siyasiyesi nisbetinde bir yükseklik gösteremedi. "Edward Grey" İngiltere'nin siyaset-i uzviyesinin akîde-i daimesini tebdil etdi. Fakat ona yeni bir istikâmet, yeni bir hayat ifâza edemedi. İngiltere bugün muahharan ittihâz etdiği on son [son on] senelik hoppa siyasetinin netâyicine ma‘rûz kalmışdır. Bugün İngiltere, bundan az zaman evvel İngilizler tarafından nazar-i istihfâf ile görülen Türklerin, Almanlarla beraber İngiltere'nin istinâd etdiği Mısır ve Hindistan üzerine yürümesinden ihtirâzen bütün milletini mükellefiyet-i askeriyeye
tâbi tutmağa mecbur kalmışdır. Evet, bugün "Hasta Adam" lâ-yemût Albion'un mevcudiyetini tehdid ediyor.
HR. MA, 1161/22

T.C.
BAŞBAKANLIK
DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı

[@Sevda]

Bununla ilgili haritalar bile var. Sol üst köşede; "tırmala tırmala, köpekler havlıyor" yazıyor.

Özellikle orijinal boyutuyla ekliyorum ki merak edenler daha rahat inceleme fırsatı bulsun.