Osmanlıya Sinemanın Girişi (1896 - 1914)

[@SuLTaN]

Tarih 29 Aralık 1895, Lumiere Kardeşler'in “La Ciotat Garı'na Trenin Varışı”nı anlatan filmi ilk kez Paris'te seyirciye sundular. Bu tarihten yaklaşık bir yıl sonra girdi Osmanlı'ya sinema. Batı’dan gelen birçok yeniliğin öncüsü gibi sinema da ülkemize azınlıklar tarafından getirilmişti. Bir Alman Yahudisi olan Sigmund Weinberg Galatasaray'daki bir birahanede ilk film gösterimini (yine Le Citoat Garı'na trenin gelişini anlatan film ile) gerçekleştirir ve bu tarihten sonra Türk insanının sinemayla serüveni başlar.

Tüm dünyayı egemenliğe altına alacak olan yüzyılın icadı sinema ile Türkler önce, II Abdülhamit döneminde Yıldız Sarayı'nın karanlık, geniş bir salonunda tanıştı(1896). Sinema denilen bu yeni icatla karşılaşma şansı sadece saray zümresine verilmişti. Bu gösteriyi yapan kişi ise Bertrand adında bir Fransız’dı. Bir taklitçi ve hokkabaz olan olan Bertrand, her yıl padişahın izni ile Fransa’ya gidip saraya yenilikler getirmekteydi.

Yıldız Sarayı Büyük Mabeyn Dairesi (Beşiktaş)





Yıldız Sarayı-Hasbahçe'de Kebab Köşkü (Beşiktaş)





Yıldız Sarayı-Saatli Köşk (Beşiktaş)





Yıldız Sarayı-Silahhane (Beşiktaş)





Yıldız Sarayı-Talimhane Köşkü (1880-1893 Beşiktaş)

Bu arada aynı dönemlerde; Lumiere kardeşlerin bütün dünyaya olduğu gibi ülkemize de yolladığı temsilcileri (operatörü Alexandre Promio) özel izinlerle, bir taraftan belgeseller çekmekte, diğer taraftan da hem ülkemizde, hem de başka memleketlerde çekilen filmleri göstermekteydiler.

Lumiere Kardeşler

Sinema ile büyük kitleleri tanıştıran ilk halk gösteri ise, İstanbul’a 1896’a da gelen ve Yüksek Kaldırım’a yerleşen, Romanya doğumlu Polonya yahudisi Sigmund Weinberg (1868)'den başkası değildi. Sigmund Weinberg, yurtdışından başta fotoğraf malzemeleri olmak üzere gramofon, vibraphone, gibi birçok teknolojik buluşu ülkemize getirmişti.

Halka açık ilk sinema gösterimi Weinberg yapmıştır. Kendisine yer olarak Sponek(Sponeck) birahanesini seçmiştir. (İstiklal caddesi, Galatasaray dönemecinde bugünkü Avrupa pasajının üst katındaki birahane. 1930'da kapanmıştır). Beş filmlik gösterimin en etkili filmi Lumiere Kardeşler'in "Bir Trenin Ciotat Garı'na Varışı” olmuştur. Bu olay tarihe 12 Aralık 1896, bir başka kaynağa göre ise 17 Ocak 1897 olarak geçti. Weinberg daha sonra kiraladığı Şehzadebaşı Direkler arasındaki Feyziye Kıraathanesi’nde film gösterilerini devam eder. Sonraları Fransız Pathe Kardeşler film üretim şirketinin Türkiye temsilcisi olmuş ve yerleşik manada ilk sinema salonu da 1908 yılında Tepebaşı’nda açmıştır. (Cinema Pathe). Günümüzde yoktur artık.

Türkler tarafından işletilen ilk sinema salonu Şehzadebaşı’nda 19 Mart 1914'te Milli Sinema adıyla Cevat Boyer ve Murat Bey tarafından açılır. 6 Temmuz 1914'te de Kemal Seden ve Fuat Uzkınay tarafından önce Sirkeci'de Ali Efendi(Büyük hissedar ve Seden kardeşlerin amcası) Sineması ve ardından Demirkapı'da Kemal Bey Sineması açılır. Hemen ardından Kadıköy'de"Apollon", Büyükada'da "İskele Meydanı", Ortaköy'de "Taş Merdiven" sinemaları açılmıştır. Gösterim sayısının artmasıyla Fransa, Almanya, Danimarka gibi ülkelerden gelen temsilciler film işletmeciliği yapmaya başlamıştır. Sinema ilk zamanlar sadece İstanbul, Beyoğlu semtine girmiş ve seyircisinin çoğunluğunu levanten’ler ve Pera’nın yabancı uyruklularından almaktaydı.

Fuat Uzkınay

Mekteb-i Sultani (Galatasaray Lisesi)

Weinberg halka açık gösterimlerin yanı sıra konaklarda, Mekteb-i Sultani (Galatasaray Lisesi) ve İstanbul Sultanisi (İstanbul Erkek Lisesi) başta olmak üzere çeşitli okullarda film gösterimleri yapmaya başlar. Bu gösterimlerde birinde İstanbul Sultanisi Dahiliye Şefi Fuat Uzkınay (1888-1956) isimli gençle tanışır. Okulda öğrencilere sinemayı tanıtan ve öğreten dersler verirdi. Uzkınay, Weinberg'e hayrandı. Hiçbir gösterisini kaçırmaz, ısrarla sinema makinesini inceler, bilgi alırdı. Günün birinde İstanbul Sultanisi'nin kapıları Weinberg'e kapanınca bu fırsatı değerlendiren Uzkınay satın aldığı film makinesi ile öğrencilere kısa filmler göstermeye başlar. Film seçme işi Sakir Seden gösterim işi ile ise Uzkınay ilgilenirdi. Böylece Uzkınay aracılığı ile sinema ülkemizde ilk kez okula girmiş olur.

Fuat Uzkınay ve Yapılan İlk Türk Filmi

I. Dünya savaşının çıkması ile, eli silah tutan gençler askere alınır. Fuat Uzkınay da bu gençlerden biriydi. Ama kader onu askerde de bırakmayacak ve sinema ile tekrar kavuşacaktı.

Bilgiler derlemedir, emeği geçenlere teşekkürler.

[@ReaL]

Paylaşım için teşekkürler, ellerine sağlık Sultan..

[@Basakca]

Bu kadar eskiye dayanan sinema tarihimizin neden hala dünya devleri ile boy ölçüşemediğini düşündükçe, sanata ne kadar önem verdiğimiz ortaya çıkıyor.

Sinema gavur işi idi dimi.


Ellerine sağlık, teşekkürler Sultan.

[@Canan]

Sinema tarihi için bilgiledirmen için teşekkürler Sultancığım.

Ben de Başakçaya katılıyorum sinemada neden ilerleyemedik, bizim neyimiz eksik?