Mani Nedir? (Mani Çeşitleri-Mani Örnekleri-Maniler)

[@Gülümsün]

Mani Nedir? (Mani Çeşitleri-Mani Örnekleri-Maniler)

Her toplum günlük yaşamdan ve kültürden aldığı birçok ögeyi sözlü gelenek yoluyla gelecek kuşaklara aktarma çabasındadır. Böylelikle anonim birçok sözlü ürün zaman içerisinde değişerek de olsa asırlar boyu yaşamaya devam eder. İşte Anadolu halkının düşüncesini, yapısını, yaşayışını, duygularını, sıkıntılarını üzerine alarak yüzlerce yıldır yaşamını devam ettiren maniler böylelikle doğmuş olur. Bu yazımızda binlerce yıllık bir geleneğe dayanan bu türle ilgili “Mani nedir? Maninin Özellikleri nelerdir? Mani çeşitleri nelerdir?” gibi sorulara bilgilendirici ve anlaşılır şekilde cevap verelim.


Mani Nedir?

Genellikle tek dörtlük halinde söylenip kendine özel “aaxa” şeklinde kafiye şeması bulunan; aşk, özlem ve ayrılık başta olmak üzere her konuda söylenebilen nazım şekline “Mani” denir.

Manilerde halkın düşüncesinden, duygusundan, acılarından, dertlerinden, yaşamından ve kültüründen çok derin izler bulabiliriz. Bu bakımdan ele alacak olursak manilerde Anadolu halkının yüzlerce yıllık geçmişini görebiliriz.

Manilerin kendine özgü kural ve yapıları bulunmaktadır. Örneğin genellikle bu nazım şekli tek bir dörtlükle söylenmektedir. Bu dörtlüğün ilk iki dizesi doldurma dize olarak adlandırılır ve asıl söylenmek istenenin yer aldığı son iki dizeye hazırlık yapılır. Bu nedenle ilk dizelere kimse bir önem vermez. Manilerin bir başka önemli özelliği ise bu dörtlüğün kafiye şemasının “aaxa” şeklinde olmasıdır.

Maniler yüzyıllardır düğün, tarla, kahvehane, kadın topluluklarında söylenmekteyken bugün daha çok ramazanlarda bir gelenek olarak söylenmeye devam etmektedir.

Mani Özellikleri

1-Genellikle tek dörtlükten oluşur. Böyle bir genellemenin dışında dört dizeden fazla olan örnekleri de bulunmaktadır.

2-Büyük bir çoğunlu hecenin yedili kalıbıyla söylenmektedir. Ancak burada da yaptığımız bu genellemenin dışında yedi heceden fazla örnekleri de bulunmaktadır.

3-“aaxa” şeklinde kendine has bir kafiye şeması bulunur.

4-İlk iki dizesi doldurma dizedir ve burada asıl söylenmek istenene bir hazırlık yapılır. Asıl söylenmek istenenler 3 ve 4. dizelerde söylenir. Bu nedenle ilk iki dize ile son iki dize arasında bir anlam bağlantısı bulunmaz.

5-Çok kısa bir şekilde söylenmesinin yanı sıra dizeler arasındaki anlam bağlantılarının zayıf olması yazılmasını kolaylaştırmıştır.

6-Divan Edebiyatı’nda yer alan ve tek dörtlükten oluşan tuyuğ nazım şeklinin karşılığı olduğu kabul görür.

7-Hayatın her alanıyla ilgili söylenebilir, herhangi bir konu sınırlaması bulunmaz.

8-En çok işlenen konular ise aşk, doğa, ayrılık, hasret ve gurbettir.

9-Anonim ürünlerdir yani ilk söyleyeni belli değildir.

10-Özellikle Anadolu halkı arasında oldukça yaygın bir karşılığı bulunmaktadır.

11-Aynı zamanda kendilerine ait özel bir ezgiyle okunurlar.

12-Bu şiirleri okuyan kişilere “manici, mani yakıcı” gibi adlar verilir.

13-Şekillerine ve bazı özelliklerine göre dört farklı başlıkta incelenirler.

Mani Çeşitleri (Mani Örnekleri)

Manilerin şekil, hece sayısı, dize sayısı gibi özelliklere göre dört farklı başlıkta incelenir.

Düz (Tam) Mani

Bu nazım şeklinde akla gelen ilk çeşit düz manidir. Dört dizeden oluşur ve kafiye şeması klasik olarak “aaxa” şeklindedir. Genellikle hecenin yedili kalıbıyla söylenirler.

Kesik (Cinaslı) Mani

Bu şiirlerin ilk dizesinde hece sayısı eksik bırakılır. İlk dize anlamlı ya da anlamsız sözcüklerden ya da söz gruplarından oluşturulur. Genellikle ilk dizede kullanılan sözcük aynı zamanda şiir içinde cinaslı kafiyeyi oluşturur. Bu nedenle bunlara aynı zamanda “Cinaslı mani” de denilmektedir.


Bağ bana
Bahçe sana bağ bana
Değme zincir kâr etmez
Zülfün teli bağ bana.

Yedekli (Artık) Mani

Yedekli ya da artık mani olarak bilinen bu şiirlerde klasik olan dört dizenin üzerine iki dize daha eklenmektedir. Son iki dize dörtlüğün kafiye şemasına uyumluluk gösterir. Aynı zamanda ilk dize doldurma dize olarak görev yapmaz, dörtlükle bir anlam bağlantısı kurar.

Ağlarım çağlar gibi
Derdim var dağlar gibi
Ciğerden yâreliyim
Gülerim sağlar gibi
Her gelen bir gül ister
Sahipsiz bağlar gibi.

Karşılıklı (Deyiş) Mani

İki farklı kişinin karşılıklı olarak birbirlerine söyledikleri manilerdir. Karşılıklı olarak söylenen dörtlükler soru-cevap şeklinde atışma havası taşımaktadır.

Adilem sen naçarsın
İnci mercan saçarsın
Dünya deniz olanda
Gönlüm nere kaçarsın
Ağam derim naçarım
İnci mercan saçarım
Dünya deniz olunca
Ben kuş olup kaçarım.

[@Gülümsün]

Mani Örnekleri

Bostanlarda fasulye
Anam gitti gezmeye
Ben anamdan örendim
İnce boncuk çizmeye.

Koyunum var karaman
Gaybolursa araman
Ben bir reçber kızıyım
Şehirliye yaraman.

Dere boyu gidelim
Koyun kuzu güdelim
Sennen beni görmüşler
İnkâr bayrım edelim.

Ak koyun kuzusuna
Gün tutmuş postusuna
Ne desen de ağlasam
Arnımın yazısına.

Tren gelir öterek
Kömürünü dökerek
Ben anamdan ayrıldım
Gözüm yaşım dökerek.

Tut yedim duttu beni
Yârim unuttu beni
Yarı yola varmadan
Hıçkırık tuttu beni.

Ak tavuk aldın mı?
Kümese koymadın mı?
Kör olası gaynana
Sen gelin olmadın mı?

Kapelesi ketenden
Yârim indi trenden
Boynuna sarılayım
Gülünü incelmeden.

Kayalar yarılmasın
Yar bana darılmasın
Yar bana darılıp da
Ellere sarılması.

Çaya inesim geldi
Şeker yiyesim geldi
Ala gözlü ablamı
Gene göresim geldi .

Su içtim kana kana,
Sular akar yana yana,
Yüzün bir gün görmedim,
Bilmem gidem ne yana.

Merdiven indirdiler,
Atlara bindirdiler,
Kızım seni kahır eline gönderdiler,
Ağlar silinir silinir ağlar.

Gelin geldi evimize,
Şenlik kurdu köyümüze,
Hoş geldin allı gelin,
Sefa geldin pullu gelin.

Baban carsıya vardı mı?
Alını yeşilini aldı mı?
Suda kızıma dedi mi?
Haydı kızım kutlu olsun.

Haydı kızım kınan kutlu olsun,
Burada dilin tatlı olsun.
Çağırın gelin kızın anasını
Kızı gelin oldu görsün.

Allah muradını verdi bugün,
Anasını kızsız koyan
Evlerini ıssız koyan,
Testisini susuz koyan.

Kahve doktum kuruna,
El vurmayın durula,
Yârime yar diyeni,
Sol göğsünden vurula.

Bayburta giden yollar
Uzadıkça uzarlar,
Geçme bizim kapıdan
Eller bana kızarlar.

Maşrapanın kalayı,
Kızlar çeker halayı,
Allah için söyleyin,
Var mı askın kolayı.

Suya bulgur ezerim,
Hem ezer hem süzerim,
Ben yarımın derdinden
Deli olmuş gezerim.

Hey hızara hızara
Dalda elma gızara
Beni sana vermizler
Başka yerden giz ara.

Gayadan öküz bakar
Öküzün arnı sakar
Delikanlı dururken
Sakallıya kim bakar.

Mendil aldım onbeşe
Onu serdim güneşe
Gitti yârim gelmedi
Beni aldı telaşe.

Dağdan kestim kereste
Kuş besledim kafeste
Yârin hasta dediler
Yetiştim son nefeste.

Karşıda ala inek
Tüyleri benek benek
Hiç boğazımdan geçmiyor
Yarsız yediğim yemek.

Kuş kafese girmiyor
Buna aklım ermiyor
Hiç boşuna ah çekme
Annem beni vermiyor.

Evleri sarı boya
Gel yarim doya doya
İç vereme tutuldum
Gamıma koya koya.

Armut dalda bir iki
Saydım baktım on iki
On ikinin içinde
Gök yazmalı benimki.

İnce yazma düreyim
Aç koynunu gireyim
Uyan uyan sar beni
Yar olduğunu bileyim.

Tavanlarda tencere
El vurmadım incire
Gavur babam duymasın
Çeker beni zencire.

Çaya indim taş buldum
Yüzüğüme kaş buldum
Neredeydin la sürgün
Yanıma yoldaş buldum.

Arabası kirenden
Mendil sallar trenden
Abenim nazlı yarim
Nasıl ayrıldın benden.

[@Gülümsün]

Kıbrıs Manileri

Bir sen söyle bir da ben
şekerisan bal da ben
Has bahcanın gülünden
Bir sen tütün bir da ben.

Bana deller yüzigar
Herkeş dengini arar
Gurdalama derdimi
Söyleyeceg çog şey var.

Ay dovar eleg gibi
Savrılır keleg gibi
Madem mani bilmezsin
Ne ören köpeg gibi.

Bağ olur bosdan olur
Güzeller yaman olur
Ben derdimi annadsam
Bir uzun desdan olur.

Kemanemin telinden
Kimse bilmez halimden
Havada bulut olsan
Gurtulaman elimden.

Kemaneci işlenir
Tabağı gümüşlenir
Çulsuza değer verme
Gün geşdikca güşlenir.

Garamfil demedinan
Söyleyin nebedinan
Beni yardan ayıran
Dilensin sepedinan.

Testisi omuzunda
Gözüm kövlü gızında
Düğünümüz olacag
Ayın on dokuzunda.

Endim dere beglerim
Vay benim emeglerim
Yalınız yata yata
Çürüdü kemiklerim.

Elmayı atan bilir
Şefdali satan bilir
Bekarlığın halinden
Yalınız yatan bilir.

Deniz dalgasız olmaz
Kapu halkasız olmaz
Ben müfdüye danışdım
Gızlar gocasız olmaz.

Lefge'nin hurmasına
Gül doldurdum tasına
Ben o gızı alacam
Söz verdim bubasına.

Deynizin derinine
Oturdum serinine
Beglerim agşam olsun
Gideyim sevgilime.

Portokalın irisi
Evde yogdur birisi
Gel guzzum sarılalım
Çağırsınnar polisi.

Macun yabdım furmadan
Neçin yedin sormadan
Gel guzzum sarılalım
Anan buban duymadan.

Garamfilim morunan
Egmeg yedim norunan
Anan seni vermessa
Alacayım zorunan.

Yasemini ezerim
Dülbendinan süzerim
Merag edme güzelim
Lefgoşada gezerim.

Bahcalarda inginar
İnginarın dengi var
Benim simdi sevdigmin
Yanaginda beni var.

Gave işdim telveli
Akıldan etting beni
Öyle bir yar sevdim ki
Hem oynag hem işveli.

Padem godum yemeye
Sabah cıkdım gezmeye
Efgarım gezmeg deyil
Sevdigimi görmeye.

Babudsanin dalları
İsgelenin yolları
Duydum yarim geliyor
Gümüşledim yolları.

Ay gidiyor batmaya
Selam söyle Fadmaya
Gargolayı onngarsıng
Geliyorum yadmaya.

[@Tura]

@Gülümsün, teşekkürler.

Bir kaç bilgi de ben ekleme yapayım.

Irak- Kerkük civarında da mani ''Hoyrat'' adı altında söylenir.

Bir kaç örnek vereyim.

Adam aman nem alır
Yatma güzel toprakta
Mah cemalin nem alır
Gökten Azrail inse
Candan başka nem alır.

Yara sızlar
Ok değmiş yara sızlar
Yaralının hâlinden
Ne bilsin yarasızla

Yaz bele
Bahar bele yaz bele
Kâtibin ne suçu var
Hudam demiş yaz bele

Bı alma dört olaydı
Karnıma dert olaydı
Boynımı vuran callat
Keşke bir mert olaydı

Her Türk meni
Dost bilir her Türk meni
Dem günde bir el bir güç
İsterem her Türkmeni

Men gettim anam kaldı
Oduma yanan kaldı
Ne dünyada hayır gördüm
Ne bir nişanam kaldı

Kerkük’ün ḳal’esiyem
Bi baġın balasıyam
Torpaġıma göz dikenin
Başının belasıyem

Ḳana meni
Boyadı ḳana meni
Üç aġaca asmalı
Kerkük’ten ḳan emeni

[@Tura]

Bir de Azerbeycan manileri var. Orada da 'Bayatı' adını alır.

Bir kaç örnek.

Başdan menem başdan men
Dutaram o başdan men
Ne atam var ne anam
Yaranmışam daşdan men

Dağa gar yağa yârim
Sallan gel bağa yârim
Sen duman ol men çisgin
Çekilek dağa yârim

Ezizim dişde ne var
Gan durup dişde ne var
Güldün ahlım apardın
De bu gülüşte ne var

Men âşık gala mende
Bûrç mende gala mende
Korhuram düşem ölem
Hasretin gala mende

Garadı gaşın ördek
Yaşıldı başın ördek
Hemişe çüt gezersin
Hani yoldaşın ördek

Kekliyim yollardadı
Maralım çöllerdedi
Hayalin serhoşuyum
Gözlerim yollardadı

Bu gelen yâr olaydı
Elinde nar olaydı
İkimiz bir köynekte
Yahası dar olaydı

Men âşık sefa geldin
Hoş geldin sefa geldin
Ne men ölüp grtardım
Ne sen insafa geldin

Oba kalktı köçerler
Köçü köçten seçerler
Öksüzün göz yaşından
Köprü salıp keçerler

[@Canan]

Konu için Gülümsün, katkın için Tura. Teşekkürler...

[@Dilaver]

Gönül senin hızını, (a)

Kesemedim sızını. (a)

Bekledim de gelmedi, (x)

Fırıncının kızını.. (a)


Bu da Trakya manisi

[@Insanlikarayan]

Bu kadar Mani anlatisinin ardindanda
Manili atisma konusunun orada
Af davasi kaldirilmis bulunmakta
Bakalim kim yakalanacak kiskaca.

[@Gerçekforumcu]

Mani, başta aşk olmak üzere hemen her konuda yazılabilen bir halk edebiyatı nazım türüdür. Çoğunlukla 7 heceli dört dizelik bir bendden meydana gelir.