İzmir’i Kim Yaktı? | Emin Çölaşan

[@Gülümsün]

İzmir’i Kim Yaktı?

Sevgili okurlarım, bugün yakın tarihimiz açısından çok önemli bir gün. Türkiye işgal altındaydı.
Bu işgalden Yunanistan'ın payına İzmir ve Ege bölgesi düşmüş, İzmir 15 Mayıs 1919 günü Yunan ordusu tarafından ele geçirilmişti.
Tarihlerdeki rastlantıya dikkat ediniz!
15 Mayıs günü İzmir işgal ediliyor, Mustafa Kemal Paşa 19 Mayıs günü Samsun'a çıkıyor ve Milli Mücadele başlıyor.

★★★

26 Ağustos 1922… Türk taarruzu Afyon'da topçularımız tarafından başlatılıyor.
30 Ağustos 1922… Ordumuz meydan muharebesini kazanıp İzmir'e doğru yürüyüşe geçiyor…
Ve 9 Eylül'de İzmir'i yeniden ele geçiriyoruz.
Askerimiz Afyon'dan İzmir'e olan mesafenin çoğunu yürüyerek geçiyor.
Bu arada Yunan Başkomutanı General Trikupis ve bütün komuta heyeti esir ediliyor. Gazi Mustafa Kemal Paşabüyüklük gösterip, askerliğin onuru olan kılıçlarını kendilerinden almıyor.

★★★

Gazi 10 Eylül günü İzmir'e geliyor.
Kendisi ve kurmayları için önce Bornova'da yabancı sahipleri kaçmış olan birkaç köşk ayarlanıyor. Ancak Bornova güvenli bir yer değil.
Başka bir yer aranmasına başlanıyor.

★★★

13 Eylül günü İzmir'de çok büyük bir yangın çıkıyor.
İzmir'in bugünkü fuar alanı ve oraya yakın bütün bölgelerinde başlayan, ya da başlatılan korkunç bir yangın ortalığı sarıyor.
Bugünkü Kordon bölgesi dahil her yer cayır cayır yanıyor.
Elde güçlü bir itfaiye teşkilatı yok.
Savaş yorgunu Mehmetçik elinden geleni yapıyor ama hiçbir işe yaramıyor.
Bütün bunlar olurken İzmir'deki Rum ve Ermeni azınlığı ile yabancı uyruklular rıhtımda birikmiş, kendilerini alıp Yunanistan'a götürecek sivil gemilerle birlikte İngiliz ve Fransız savaş gemilerine kapağı atabilmek için yoğun çaba harcıyor. Körfez onları kurtarmaya gelen 21 savaş gemisiyle dolu.

★★★

O sırada İzmir'de sadece bir tek itfaiye teşkilatı var. Yabancılara ait…
İzmir Sigortaları İtfaiyesi müdürü olan Avusturya uyruklu Mösyö Grescovich.
Kendiliğinden sönen yangın yaklaşık 10 gün sürüyor.
Bütün binalar, evler, kiliseler, camiler, antrepolar, gazinolar, oteller kül olmuş durumda.
Zarar korkunç…

★★★

Mustafa Kemal Paşa'yı yangının erişmediği güvenli bölge olan Göztepe'de Uşşakizade Muammer Bey'in köşkünde kalması için davet ediyorlar.
Orada kızı Latife Hanım'la tanışıyor.
Hadise evlenmeleri ve üç yıl sonra boşanmaları ile sonuçlanıyor.
Bu da ilginç bir rastlantı!.. Büyük İzmir yangını olmasa tanışmayacaklar ve evlenme diye bir hadise olmayacaktı.

★★★

Peki İzmir'i yok eden bu yangın nasıl çıktı? Daha doğrusu kim, kimler çıkardı? Başka bir deyişle İzmir'i yakan kimlerdi?
Bu soruların yanıtı bugün de bilinmiyor.
Şu anda elde mevcut önemli belgelerden biri İtfaiye Müdürü Avusturyalı Mösyö Grescovich tarafından, olaydan sonra hazırlanan rapor. Özetliyorum:
“Ermeni evlerinden ve kiliselerden ateş çıkıyor, patlamalar oluyordu. Söndürmeye gittiğimizde bana ateş ettiler. Birçok yerler ve bütün Ermeni mahallesi yanıyor, dinamitler patlıyordu. Hortumlarımız bile yandı…Bu yangınla baş etmek mümkün değildi. Bazı Yunan uyruklular bana büyük bir yangın çıkacağını bir gün önce söylemişti. Anladım ki İzmir'in başına çok büyük bir felaket gelecektir.”

★★★

İzmir yangını bütün dünyada büyük yankılar uyandırdı. Malları depolarda yanan yabancı uyruklu tüccarlar itfaiye aleyhine milyonlarca dolarlık tazminat davaları açtılar.
Konu ABD Kongresi'nde uzun uzun tartışıldı ve şu karara varıldı:
İzmir, kenti işgal eden Türkler tarafından yakılmıştır. Amaç Ermenileri ve Rumları bu yolla korkutup kaçırmaktı.
Dünya basınında Türkiye ve Mustafa Kemal Paşa aleyhine yüzlerce yazı yayınlandı. Yabancı kuruluşlar tarafından raporlar hazırlandı. Hepsinde biz suçlanıyorduk:
“Türkler İzmir'i yakarak Hristiyan azınlık sorunundan sonsuza kadar kurtulmayı amaçladı. Zira İzmir onların gözünde “Gâvur İzmir” idi!”

★★★

Dünyaca ünlü yazar Ernest Hemingway o sırada savaş muhabiri olarak görev yapıyordu. Yangınla doğrudan ilgili değil ama bir haberinde, rastladığı Yunan askerlerini şöyle tanımlıyordu: (Murat Köylü'nün “Küllerinden Doğan Şehir İzmir 1922” isimli kitabından.)
“Gün boyunca onlara rastladım. Kir içinde yorgun, traşsız, rüzgar yanığı bir halde yürüyorlardı. Bando yok, yardım kuruluşu yok, sadece bit, kirli battaniyeler ve geceleri sivrisinek var. Onlar, adı Yunanistan olan ihtişamın (görkemin) sonu idiler…”

★★★

Türkler İzmir'i neden yakmış olsun?
Uygar, imarlı, kendi vatanının parçası olan bir kenti ele geçiren bir ordu, o kenti hangi nedenle yakabilir!
Kenti yakacağına katliam yapar, düşman işbirlikçisi olan bütün azınlıkları kılıçtan geçirir. Böyle bir şey olmadı.
Halk tarafından linç edilen Metropolit Hristostomos dışında böyle bir katliam örneği yok. Onun da nedeni çok farklı. Yunan ordusu İzmir'i işgal ettiğinde o orduyu takdis eden ve bütün Türklerin nefretini kazanan militan bir papaz.

★★★

Türk ordusu 9 Eylül günü İzmir'e girdiği zaman, birkaç ufak olay dışında hiçbir çatışma olmadı. Dolayısıyla İzmir'i yakmamız, ulusal varlığımızı yok etmemiz için hiçbir neden yoktu.
Peki kim, kimler yaktı?
Bu sorunun yanıtı o zaman da ortaya çıkmadı, bugün de bilinmiyor.
(Sevgili okurlarım, bu yazıda sizlere 9 Eylül 1922'den, çoğumuzun hiç bilmediği değişik bir kesit vermeye çalıştım.)