Halı | Kökeni | Halı Türleri

[@LaLe]

Halı





-Milas Halı Dokuyucuları-

Halı; atkılarının atılmasından sonra (arka iplikleri) üzerine desene göre istenilen hav yüksekliğinde iplerin geçirilerek düğümlenmesi ile yapılan ev içinde ve genellikle yer örtüsü olarak kullanılan eşyadır. Bazı evlerde de duvarda görülür.
Halının kökü Anadolu Selçuklu Devleti'nden gelmiştir.

Kilimle halı bir birinden farklıdır: Kilim ince bir halı tipidir. Dünyada bilinen ilk halılar Orta Asya'da Türkler tarafından dokunmuştur. Bu halıların günümüze kadar ulaşabilmiş en eski örneğinin MÖ 6-5. yüzyıllarda yapılmış olduğu ve halen Leningrad Müzesi'nde saklandığı bilinmektedir.
Halı insanların rahat ve sıcak bir zemin arayışı sonucu ortaya çıkan ve ev dekorasyonunda önemli bir yer tutan bir malzemedir. Tarihi ise insanlık tarihi kadar eskidir. İnsanlar önce sıcak bir zemin yaratmak amacıyla hayvan postlarını kullanıyorlardı.

1890 yılından bir fotoğraf

İhtiyaçları arttıkça, ihtiyaçlarına uygun post bulamadıkları için, post taklidi yaygılar ürettiler. Zamanla sevdiklerini de desenleştirerek, bugünkü halının kaba örneklerine ulaştılar. Kısaca halı insanoğlunun doğaya karşı ve doğayı kendine uydurma mücadelesinin ilk ürünlerindendir.

Günümüze kadar gelen halı, yaşantımıza ekonomik, sosyal ve kültürel olarak önemli bir yer tutar. Gerek Türklerdeki, gerekse doğu ülkelerindeki ev dekorasyonundaki başlıca unsur halı ve kilimdir.

Günümüzde modern teknolojinin sınırsız avantajlarını kullanan halı sektörü kendini sürekli yenilemektedir. Her yıl yeni trendlerin, kalitelerin ortaya çıktığı halı sektörü yaratıcılığın sınırlarını zorlamaya devam etmektedir.

Kaynak

[@LaLe]

Halı Türleri

Hereke halısı Türkiye'de Kocaeli'ne bağlı bir kıyı şehri olan Hereke'de üretilen halıdır. Ham madde olarak ipek, yün ve pamuk kullanılır.

Acem halısı, İran halısına verilen addır. Aslında, çoğunluğu ve en iyileri İran'daki Azeri, Türkmen ve Kaşkay gibi Türk halklarınca dokunan, başka bir deyişle Türk halılarıdır.

Düğüm tarzları da Türkiye'de dokunan halılardan farklıdır. Acem düğümü veya İran düğümü denilen dokuma tarzı Gördes düğümü veya Türk düğümü şeklinde anılan dokuma tarzından daha gevşek olup, kalite ve dayanıklılık açısından daha zayıftır.

Manisa'nın Demirci ilçesinde halıcılık yüzyıllardan beri faal bir geçim kaynağıdır. Orta Asya 'dan Türkler tarafından Anadolu'ya getirilen halıcılık, Selçuklular tarafından daha da iyileştirilerek Anadolu'nun her tarafına iletilmiş ve bu arada Demirci'ye getirilmiştir.

Osmanlı imparatorluğu zamanında hükümdarlıkça Demirci'ye gönderilen malzeme ve desenler Demirci'de dokunulmuş olup saraylarda kullanılmıştır. 1990'lı yıllarda Demirci de önemli bir yapısal değişime uğramıştır. Makina halıcılığı alanında büyük yatırım ve tesisler kurulmuştur. Fakat Demirci tesislerini geliştirememesi ve piyasaya ayak uyduramaması sonucu piyasadaki pazarını büyük bir kısmını kaybetmiştir. Demirci makina halıcılığında kaybettiği bu pazarı duvardan duvara ve cami halıcılığı ile piyasaya geri dönmüştür. Cami halısında Türkiye'de ve yurt dışında pazarın büyük kısmını ele geçirmiştir.

Demirci makine halıcılığındaki tıkanmayı kaliteli el halıcılığıyla aşma yolunu seçmiştir. 21.000 el halısı tezgahı ile iç ve dış piyasada söz sahibidir. Halıcılık Demirci'de atadan gelen meslek olması sebebiyle piyasa şartlarını ve piyasa modellerine çok çabuk adapte olabilmektedir.21.000 tezgahta piyasanın istediği renk desen ve kalitede halı üretimi mümkündür. Antik, Milas, Yörük, Kars, Yağcıbedir, Azeri, Nepal tipi el halılarının tüketiciye ulaşacağı en kısa yol Demirci'dir.

Gördes halısı, Manisa (il)'inin Gördes ilçesi yöresine özgü özellikler taşıyan halı türüne denir. Figür ve motifleri geçmişin izlerini yaşatmaktadır.

Anadolu Türk halılarının düğüm tekniğine isim veren Gördes halıcılığı 17. yüzyıl'dan itibaren yayılmaya başlamış ve Gördes Batı Anadolu’nun önemli halı merkezlerinden biri haline gelmiştir.Hiçbir ustasının adı belli değildir.Çevresini,doğayı,duygu ve hayellerini ilmek ilmek,iplikleredolayan o genç kızların,kadınların adları,sanları asla bilinmez.Bilinen sadece yöresinin adıdır
Gördes düğümünde, halının tüylü kısmı eskise bile bağlantı yapan kısmı asırlarca kilim gibi kullanılır, desenini kaybetmez. 10 cm2’de 3600 düğüm ile çok ince ve sanatkârane bir işçilik gösterir. Malzeme ise eski Gördes halılarının değerini arttıran en önemli unsurdur. Tamamen koyun tüyü olan yapağıdan, el ile iğrilerek yapılır. Halıların ayrı bir özelliği de kullanılan renklerin doğada yetişen bitkilerin köklerinden elde edilmesidir.

Tarihi Gördes halılarını İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi, Sultanahmet Camii, Konya Mevlana Müzesi’nde görmek mümkündür.

Gördes halılarında kullanılan kök boyalar

Gördes halılarında kullanılan kök boyası çeşitli bitkilerden elde edilmektedir. Bu bitkilerin başlıcaları; soğan kabuğundan koyu sarı renk; ceviz kabuğundan koyu kahverengi, krem ve bej renkleri; boya kökünden koyu kırmızı, açık kırmızı, şeker rengi ve tarçın rengi; somak'tan kirli sarı; sarıkızotu'ndan tarçın rengi; sarıkızotu-indigo Hindistan’da yetişen bir bitkidir) karşımından yeşil renk; palamut'tan kızıl devetüyü, açık devetüyü ve gri renkler; mazı'dan koyu sarı; kızılçam kabuğundan sarı, kızıllı sarı, tarçın sarısı; adaçayı'ndan fildişi rengi ve bej rengi elde edilir. Sarımtırak tonlar veren basama otu ise genellikle renk karışımlarında kullanılır.

Bu boyaları elde etmek için, boya bitkileri bir gün önceden boyama kazanındaki suya bırakılıp, erimeleri sağlanır. Yünler ise; iyice ıslatılmış ve sıkılmış olarak boyaya atılır. 80 ve 90 derecede kaynatılır. Boya işlemi biten yünler, sabunlu ılık su ile yıkanıp gölgede kurutulur ve halıda kullanılmak üzere hazır hale getirilir.

Milas halısı, Milas yöresine özgü özellikler taşıyan halı türü. Milas halılarında hakim renk genellikle, kahverenginin tonlarıdır. Ayrıca Milas halılarını tanımlayan çok sayıda farklı halılar vardır. Bunlar stil, renk ve diğer karakteristik özellliklerine bağlı olarak Ada Milas, Patlıcanlı, Cıngıllı Cafer, Gemisuyu, Elikoynunda adları altındadır.

Yağcıbedir Halıları, Balıkesir'in Sındırgı ve Bigadiç köylerinde yörükler tarafından dokunan ve dokuyan insanların yaşamlarını halılarına aktardığı bir halı türüdür.

Üç çeşidi vardır:

• Karagöz
• Heybesulu
• Yedielli

Yağcıbedir Halılarında 4 ana renk (Al, nariç, ak, ve gök) hakim renktir. Kök boyası ile boyanan iplerin renkleri halılar kullanıldıkça parlar.

Dünyada Türk düğümü olarak bilinen Gördes tekniği ile ilmeklenir. 1 dm²'sinde 1400-1600 düğüm, 1 cm'sinde de 30-35 ilmek bulunur. Bu yüzden halıların ömrü 150-200 yıldır. Dokunan motiflerin tamamının bir anlamı vardır.
Yağcıbedir olarak tanınan oymak Balıkesir ve Bergama çevresinde 24 köyde yerleşmiştir. Bir zamanlar orduya yay imal etmelerinden dolayı yaycibedir olarak tanınan bölge zamanla değişerek yağcıbedir'e değişmiştir. Bergama'nın batısında Geyik dağının eteklerindeki Mazılı, Çağlan, Kıroba, Kocaoba Samanlık gibi köylerde; halı, kilim, heybe, torba, çuval ve çul dokunmaktadır.

Yağcıbedir halılarının eskileri ve iyileri zarif ve güzeldir. Yüz cm² de 800-1000 düğüm vardır. Renk olarak mavi, fes rengi güvez ve koyu kırmızı kullanılmaktadır. Bu renkleri uzun süre muhafaza ederler. Ekseriyetle 80*120 cm ebatlarındadır.

Yaklaşık 80 90 yıl öncesine kadar Bergama çevresi yağcıbedir dokumalarında kullanılan ilmek ipi renklerini O. bayatlı şu şekilde derlemiş bulunmaktadır.

• Meşe kabuğu : Kahverengi ve siyah boyar
• Palamut tırnağı : Siyah boyar
• Nar kabuğu : Kahverengi ve siyah boyar
• Ceviz kabuğu : Kahverengi boyar
• Kök boya : Vişne rengi boyar
• Çömlek boya (çivit) : Lacivert boyar
• Asma yaprağı : Tazesi filizi, kartı sarı boyar

Bu boyaları sabitlemek için şap, tuz ve yoğurt suyunda paslandırılmış demirden faydalanılı. Yine sabitlemek için 3 gün süre ile gübreli toprak suyunda bekletmek te kullanılır.

Kafkas halısı, ince bir halı tipidir.

Diğer halılardan çok daha kısa bir süre içinde ve çok daha ucuz üretilir. Eski Türkçede "seccade" anlamına gelir. Anadolu'da yün kilimler elde dokunur. Dünyanın en eski kiliminin, M.Ö. 5. yüzyıla ait Türk kilimi olduğu saptanmıştır.

Isparta'da halıcılık, Türklerin Anadolu'yu fetihlerinden sonra, bölgeye yerleştirilen Türk oymakları ile başlar. Bu oymakların dokuduğu "Türkmen Halıları" yüzyıllar boyunca gelenekselliğini korumuş, ne var ki, son yüzyıllarda batılı halı tüccarlarının kendi isteklerine göre halı sipariş etmeleri yüzünden bu gelenek etkisini sürdürememiştir.

Isparta halı desenlerine Serpme güllü, Dönümlü, Köşe Göbek, Naklemeli, Başgöbek, Düz gibi adlar verilmektedir. Ayrıca; Gülistan, Kompozisyon, Osmanlı, Goblen, Çin, Üzümlü, gibi çeşitli adları da vardır.

Isparta Halısı için Kaynak: Fahrettin Kayıpmaz

Isparta - Sümer Halı Ürün Geliştirme Uzmanı

[@Canan]

Çeyizimdeki halılar ısparta halısı idi. Pof pof, yumuşacık... Kırmızı üzerine serpme küçük dallar vardı üzerinde

Eline sağlık LaLe.

[@CadII]

Isparta halıları çok ağır olur yaaa. Tamam kalındırlar, sıcacık tutarlar ama artık evler kaloriferli. Kullanımı zor bence. Harika bir konu olmuş. Teşekkürler LaLe...

[@Basakca]

Halı deyip geçmeyeceksiniz. Hangi tür halı olursa olsun, her ilmiğin, her rengin, her desenin bir öyküsü vardır. Hepsinde bir çile, emek, alın teri, en önemlisi de bir hayal, bir düş, bir umut vardır.

Bu yüzden de makine halısı yerine el dokuması halılarını saygı gösterme babında tercih edilip evlerimizin baş süsü olarak sergilenmelidir.


Tabi ki imkanlar elverdiğince.

İmkanlar elverdiğince diyorum çünkü üç beş paraya taşeron firmalar bu tür halıları alıp bir dünya paraya müdavimlerine veya turistlere satmalarından dolayı neredeyse özel üretim olmuş. Yeni nesil bu tür halıları ekonomik acıdan tercih etmeyip fason üretim olan halılara yönelmesiyle neredeyse tezgahlar yok olma raddesine gelmiştir. Haklılar.


Teşekkürler Lale.

[@ReaL]

Halı konusu 2 yıl kadar önce açacaktım, o kadar da araştırdım, gözüm yemedi... Oldukça geniş kapsamlı bir konu.

Özet olarak güzel bir konu olmuş.

* * *

Makine halıları daha ucuz olduğu için bu el sanatları da yavaş yavaşyok olmaya mahkum..

Ellerine sağlık, teşekkürler LaLe..

[@Sevda]

Sanıyorum ortaokuldaydım , öğretmenimiz bize İş Eğitimi dersinde halı dokuma ödevi vermişti. Bir ay içerisinde bitirip öğretmenimize sonuçları gösterecektik. Sarı ve siyah renklerin hâkim olduğu kendi çizdiğim bir desen üzerinden halı dokumuştum. Zahmetli olmadığı gibi o kadar zevkliydi ki , daha sonra bir kaç tane yapmıştım, fakat içinde çok büyük emek yattığı bir gerçek.

***

Ülkemizin halıları dokuması ve kalitesi bakımından dünyaca ünlü. Değerini bilebilsek ve sahip çıksak keşke.

Tarihi ve çeşitleri hakkında ki bilgiler için teşekkürler Lalecim.

[@Türkü]

Ev dekorasyonunun olmazsa olmazı halılarda temizliği kolay olanı tercih ediyorum.

Bilgiler için teşekkür ederim Lale.

[@Duayen]

Nasıl bir el emeği göz nurudur bu halılar. tıpkı bir ressamın çalışması gibi,üstelik zor şartlar altında ortaya çıkan muhteşem eserler.Doğrusu bu el emeği şaheserleri ayağımın altına sermeye kıyamam..İlgimi çeken bu konunun açılması beni mutlu etti Lalecim..
Hep merak etmişimdir,saatlerce halı tezgahının başında oturup,bir makine gibi elleriyle o halıları dokuyan kadınları ve o desenleri nasıl yarattıklarını.
Bir belgeselde seyretmiştim, yaşlı bir teyze dokuduğu halının nakışlarını kendinin uydurduğunu söylemişti..Çoğu halınında bir hikayesi olduğunu ve o hikayeleri desenlerle halılarda ölümsüzleştirdiklerini söylemişti..Halıların desenlerine yansıyan bu hikayeleri merak etmiştim,araştırınca bir kaç hikaye okudum,hepside çok hoşuma gitti..
Örneğin Hereke halılarının üstünde bir sürü figür gördüm,atlılar,kuşlar,eminim onlarında birer hikayesi vardır..Bir tanesinide burada paylaşayım sizlerde okuyun.

Bu güzel konu için teşekkür ederim Lalecim


Evvel zaman içinde kalbur saman içinde, gökyüzünde, bulutların üstünde bir tanrıkral yaşarmış. Tanrıkrallar o gök şehrinde ölümsüzlük suyundan içerler ve sonsuza kadar kudretli olurlarmış.

Bu kudretli tanrı, bir gün yeryüzünde yaşan güzeller güzeli, su perileri gibi saf bir faniye aşık olmuş. Ona öyle büyük bir aşkla tutulmuş ki, hiçbir engel tanımaz olmuş o ölümsüz bedeni.

Gelgelelim Tanrıkral bu güzeller güzeli kızdan eşi olmasını istiyor, bu duruluğunun onun ölümsüzlüğünden bile daha güzel olduğunu dile getiriyormuş. Bu güzel kız da bir rüyada olduğunu düşünüyor, yaşadıklarına bir türlü anlam veremiyormuş.

Günler günleri kovalamış ve imkansızlıktan doğan bir aşk çıkıvermiş ortaya. Öyle ki çok geçmeden bir de meyvesi olmuş bu olağanüstü aşkın. Öyle güzel öyle güzel bir oğulları olmuş ki, görenler duyanlar gıpta ile bakar olmuşlar. Ancak öyle bir gerçek varmış ki ana yüreğinin içine attığı, gelip çıkacakmış elbet bir gün. Her şey toz pembe değilmiş elbet, Gökyüzü ülkesinin katı kuralları da varmış. Hatta bu kural bir anne için belki de görüp görülebilecek en katı kuralmış. Gökyüzü ülkesinde erkek çocukları anadan ayırırlarmış, ülkenin en bilgin hocalarından eğitimler verilir, geleceğin krallarını yetiştirmek için muazzam çaba gösterilirmiş. Kral olmaya yeterli olduğu vakit ise oğlana ölümsüzlük suyundan içirilirmiş. O günden sonra da zaten o da ölümsüz olurmuş.

Bunu en başından bilen anne, günleri sayar olmuş artık acı içinde. Bilirmiş çünkü bir gün oğlunun ondan koparılacağını. Ne yapsın çaresiz bekler olmuş o gelecek kara günü.

Ve o gün gelmiş çatmış, tanrı kral oğlunu almaya gelmiş. Güzel eşine de sabırla beklemesi gerektiğini söylemiş. Her ne kadar yüreğinden kopsada parçalar annenin, başlamış sebat içinde beklemeye oğlunu dönecek elbet diye.

Ama, günler günleri, aylar ayları, yıllar yılları kovalamış. Ne gelen varmış ne giden. Beklemek canına tak etmiş artık annenin. “ben de anneyim, oğlumu ne yapıp edip görmem lazım, bir çare düşünmeliyim..” demiş. Düşünmüş, taşınmış..

“Buldum!” demiş bir gün ve almış eline kazmayı, fidanı. Bildiği bütün dualarını etmiş, okunmuş sularını hazırlamış. Bir ağaç yetiştirmeye karar vermiş. Ama bu ağaç öyle bir ağaç olacakmış ki, göğe ulaşacakmış adalları, oğluna kavuşacakmış hemencecik.

Yıllarca uğraşmış, fidenin gözünün içine bakmış, nitekim büyümüş de fidancık,bir ağaca dönüşmüş…

Yıllar geçmiş dedik de güzel kadın farketmemiş nice uzun yıllar geçtiğini. Bitap düşmüş, yaşlanmış, hiçbir şeye gücü kalmamış. Günlerden bir gün yıkılıvermiş ağacının kenarına. Kalakalmış…Yummuş gözlerini…

Aslında bilemediği bir şey varmış kadının. Sandığı gibi ölüm onun için bir son değil tam aksine ölümsüzlüğe açılan bir başlangıçmış. Ölüm kadın için adeta bir ödül olmuş. Bu sayede hem oğluna hem de tanrıkrala kavuşmuş olmuş.

Bu hikayeye tanıklık eden ahali de hikayeyi nesilden nesile yaşatmak için Adına HAYAT AĞACI dedikleri bu ölümsüzlük sembolü ağacı bir motif haline getirmişler ve dokudukları halılarda yaşatmışlar.

O gün bu gündür halılarda yaşatılan hayat ağacı, basıldığında sadece bir motif olmadı, gönüllerde de yaşadıkça yaşadı.

Burcu Atav

[@Yakaza]

Üniversite de ders konularımızdı ama unutmuşum hatırllatığın için teşkkürler Lale...