Kooperatifler, özellikle dar ve orta gelirli ortaklarının meslek ve geçimlerine ait ekonomik menfaatlerini, karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp koruma amacı güderler. Böylelikle kooperatifler toplumda bir kaynaştırma ve dayanışma temin etmiş olurlar. Bu nedenlerle kooperatiflerde “güven” unsuru hayati önem taşımaktadır. Şöyle ki; zaten gelir düzeyi çok iyi olmayan kooperatif ortakları, rızklarından kısarak zar zor ödeyebildikleri ortaklık aidatlarını, kontrol ve denetimi sınırlı üç veya beş kişiden oluşan yönetim kuruluna tevdi etmektedirler. Yönetim kurulunun ise genellikle bir veya iki üyesi ön planda bulunup bütün işleri onlar yürütmektedir. Denetim kurulu üyelerinin genellikle bilgisiz veya yönetim kurulu üyelerinin yandaşlarından oluşması ise toplanan paraların kontrol ve iç denetimini imkansız kılmaktadır. Bu durumda, seçilen yönetim kuruluna duyulan “güven”, kooperatifin faaliyetlerinin devamı açısından büyük önem arz etmektedir.

Özellikle 90’lı yıllar ve sonrasında, ülkenin gündemini büyük oranda yolsuzluklar oluşturmaktadır. Yolsuzluk artık bir ahlak halini almış, toplumun büyük kesimini etkisinde bırakmış, yazılı ve görsel medyanın da kötü örnekleri daima ön plana çıkarmasıyla genel bir dejenerasyon yaşanmıştır. Ahlaki değerlerin altüst olması sonucu, elinde imkanı olup da yiyicilik ve yolsuzluk yapmayanlar toplumun büyük kesimi tarafından kınanır olmuştur. Ahlaksızlığın ahlak ve erdem olarak görüldüğü ve özellikle devlet malının deniz olarak görüldüğü böyle bir dönemde, insanlar eline doğrudan veya dolaylı olarak geçen paraları bin bir türlü hileyle iç etmeyi planlar olmuşlar, pratik ve kıvrak zekalarını bu yönde kullanmaya yönelmişlerdir.

Toplumda yaşanan bu ahlaki çöküntünün yanı sıra, ekonomik krizler, yüksek enflasyon ve halkın giderek daha fakir hale gelmesi de kooperatiflerin sorunlarının daha da büyümesine neden olmuş; kolay para kazanma arzusu nedeniyle kooperatiflerde yaşanan yolsuzlukların artması ve kooperatif amaçlarının geç veya güç gerçekleşmesi veya hiç gerçekleşememesi sonucunu doğurmuş.

Bu sonucun ortaya çıkmasında şüphesiz kooperatif ortakları ile denetçilerinin, hakları ve ödevleri konusunda bilgisizliklerinin yanında, aktif olarak hareket etmemeleri ve yönetim kurulunu tamamen kontrolsüz bırakmaları da etkili olmaktadır. Kooperatif ortakları sadece istenilen parayı ödemekte, çoğu zaman genel kurullara katılmamakta, bilanço ve hesaplardan zaten anlamamakta ve incelememekte, böylelikle yönetim kurulunu kooperatifin bitmesinin vaadedildiği zamana kadar kontrolsüz bırakmaktadırlar.

Durum böyle iken, ahlaki çöküntü, ekonomik krizler ve kontrol ve denetimsiz hareket, kooperatiflerde görülen yolsuzlukların artmasına sebebiyet vermiştir.


Kooperatiflerde, her türlü yolsuzlukla karşılaşılmaktadır. Bunlardan bazılarının ispatı ve yakalanması mümkün iken, çoğunu ortaya çıkarmak ve ispat etmek çok zor veya imkansızdır.

Karşılaşılan yolsuzlukları teker teker sayarak bir sona ulaşmak mümkün değildir. Çünkü yukarıda da belirttiğim gibi, bir kısım insanlar kıvrak zekalarını bu yönde kullanmakta, her defasında farklı bir yolsuzluk türüyle karşılaşılabilmektedir. Ancak genel olarak, bir fikir vermesi açısından özellikle konut yapı kooperatiflerinde karşılaşılan yolsuzluklardan bazılarına işaret etmekle yetineceğim.


1. Kooperatife arsa alırken, arsanın genel kurulca belirlenen fiyatının çok altında alınmasına rağmen, arsa sahibiyle anlaşarak fiyatın yüksek gösterilmesi, tapuda ve kooperatif kayıtlarında daha fazla ödenmiş gibi kayıt yapılması, aradaki farkın zimmete geçirilmesi. Bu işleme özellikle kooperatif kurulduktan hemen sonra ortak kaydetmeden arsasını alan kooperatiflerde sık rastlanmaktadır.

2. Kooperatif yöneticilerinin önce kendi üzerlerine aldıkları arsayı daha sonra kooperatife fahiş fiyatla satmaları.

3. Özellikle Akdeniz Bölgesinde; Müteahhitlerin, kooperatif unvanını kullanarak gizli ve sabit yedi ortakla kurdukları aslen şirket, görünüşte kooperatifte konut yapıp satmaları, konut satın alanları sadece ihtiyaç duyulan zamanlarda gizlice ortaklığa alıp, ihtiyaç bittikten sonra ortaklıktan çıkarmaları, böylece kooperatiflere sağlanan vergi kolaylıklarından, kredilerden ve diğer olanaklardan yararlanmaları, vergi kaybı yanında haksız rekabet yapılması.

4. Belediyelerin, kendi yandaşlarına çıkar sağlamak amacıyla anlaştığı kişilerin daha önceden imarsız iken ucuz fiyata aldığı yerlere imar vermek suretiyle buralarda aşırı fiyat yükselmesine ve bu şahısların aşırı kar elde etmelerine neden olmaları, böylece haksız rekabet yapılması, arsa simsarlığı sonucu ortaya çıkan çarpık ve plansız kentleşme.

5. Özellikle müteahhitler tarafından kurulan veya müteahhitle yönetim kurulunun ‘yakın’ olduğu kooperatiflerde; müteahhidin hazırladığı hakediş bedellerinin şişirilmesi.

6. Kooperatif inşaatlarının ihale yöntemiyle yaptırıldığı bazı kooperatiflerde, göstermelik ihaleler yapılması, ihale yapılırken müteahhitlerle çeşitli rüşvet pazarlıkları yapılması. Bu rüşvetlerin bir kısmı nakit para olduğu gibi mal vaadi de olabilmekte, bunun yanında müteahhidin düzenlediği her hakediş üzerinden yönetim kuruluna (bazen sadece başkana) aralarındaki gizli anlaşmayla komisyon da verilmektedir.

7. Kooperatife malzeme alımlarında, faturaların sürekli şişirilmesi, gerçek değerinden yüksek meblağda fatura alınması, aradaki farkın zimmete geçirilmesi.

8. Hayali harcamaların yapılmış gibi gösterilmesi, kooperatif muhasebe kayıtlarına belgesiz harcama şeklinde veya adi bir tutanak dayanak gösterilerek kayıt yapılması.

9. Herhangi bir şekilde belgesiz veya hayali harcama yapılması durumunda, harcamayı belgelendirmek için başka bir yerden fatura temin edilmesi ve temin edilen faturanın da yapılan harcamadan fazla olması.

10. Açıkların naylon ve sahte faturalar temin etmek suretiyle kapatılması, mevcut bir faturanın fotokopisi çekilmek suretiyle tekrar harcama yapılmış gibi gösterilmesi, veya önceden yapılmış bir işi yeni yapılmış gibi göstermek suretiyle yeni bir ödeme belgesi veya gider pusulası düzenlenmesi, fatura ve belgelerin muhasebe defter kayıtlarına mükerrer kaydedilmesi ve aradaki farkın zimmete geçirilmesi.

11. Kooperatifle arsa sahibi veya müteahhit arasında yapılan kat karşılığı inşaat yapım sözleşmesi yapılırken, arsa sahibinin veya müteahhidin tanıdık olması nedeniyle kooperatif aleyhine olacak şekilde oran belirlenmesi, daha sonra arsa sahibi veya müteahhitle yöneticilerin yaptığı gizli anlaşma sonucu elde edilen menfaatin paylaşılması.

12. Genel kurul öncesi yönetim kurulunun yakınlarını kayıt üzerinde ortak kaydedip, genel kurulda istenilen kararları aldırdıktan sonra bunların tekrar ortaklıktan çıkarılması. Bunun bir başka şekli ise, naylon ortak kayıtları. Bunlarda kooperatif ortaklık hisselerinin asıl sahibi yöneticilerden bir veya birkaçı. Aidatları bunlar ödüyorlar ama oy, yeniden yönetime seçilme, ibra vs. açısından naylon kişileri kullanıyorlar.

13. Gayrimenkul alımı, ortak sayısı, inşaatların yaptırılma yöntemi, sözleşmelerin yapılması gibi önemli kararların kooperatifin kuruluşu sırasında, çok az ortakla, bunların menfaati yönünde alınması.

14. Müteahhidin arsa ve kooperatifin de başında olması, inşaatları da kendi firmasının yapması, böylece hakedişlerle, faturalarla vs. istediği şekilde oynaması, müteahhide yaptığı işin çok çok ilerisinde olacak şekilde avans verilmesi.

15. Kooperatif inşaatlarının yönetim kurulu üyeleri veya yakınlarının sahip olduğu şirkete ihale edilmesi, kooperatife alınan inşaat malzemelerinin yönetici veya yakınlarının sahibi olduğu şirketten fahiş fiyatlarla alınması.

16. Kooperatif inşaatlarının yapımı için düzenlenen ihalede, en düşük teklifi veren firmayla sözleşme yapıldıktan sonra aynı firmayla kısa bir süre sonra hiçbir neden gösterilmeksizin yeni bir sözleşme yapılarak fiyat farkı verilmesi.

17. Toplanan aidatları kontrol etmek için kooperatif yönetimince naylon inşaat şirketi kurulması, bu şirket tarafından aidatların üstünde hayali hakedişler yapılıp paranın dışarı gitmesinin önlenmesi, kooperatifin aldığı malzemeleri önce bu firmanın almış gibi gösterilmesi, daha sonra belli bir kar koyulduktan sonra tekrar bu şirketten alınıyor gibi işlem yapılması.

18. Müteahhitlerin hakedişleri kontrol eden kontrol mühendislerini ayarlamaları ve abartılı yapılan hakedişlerin onaylanması sonucu elde edilecek menfaatin paylaşılması.

19. Müteahhitlerin yaptıkları işlerin hakedişlerini ertesi yıla bırakarak yeni fiyatlardan hesaplamaları ve oluşan eskalasyon farkının alınması.

20. Kooperatifin yaptığı bir harcamanın, muhasebe kayıtları üzerinde muhtelif hesaplara mahsuplar, aktarmalar, yansıtmalar vs. yapmak suretiyle karışıklığa sebebiyet verip hesaplarla oynamalar sonucu mükerrer kayıtlarla fazla harcama gösterilmesi.

21. Genel kurullarda vekaletle oy verme işlemlerinde herhangi bir şekil zorunluluğu bulunmaması nedeniyle sahte imzalarla vekaletname düzenlenmesi.

22. Yanıltıcı reklam vererek aidatları az ve sabit gösterip ortak kaydederek bir miktar para topladıktan sonra kooperatif aidatlarının genel kurulda kasıtlı olarak birden, aşırı yükseltilerek bu şekildeki aidatlarını ödeyemeyecek durumda olan ortakların kooperatiften ayrılmak zorunda bırakılmaları ve böylece boşalan konutları yönetim kurulu üyelerinin kendilerinin almaları ya da yakınlarını yeni ortak olarak kaydetmeleri, ya da boşalan konutun devrinin kooperatifçe yapılması durumunda bu devir işleminde yöneticilerin menfaat sağlamaları.

23. Kura çekimi işlemlerinde noterle gizli anlaşma yapmak suretiyle hile yapılması.

24. Kooperatifle ticari ilişkisi bulunan kişiler adına ya da hamiline düzenlenen çeklerin daha sonra yöneticilere veya yakınlarına ciro edilmesi.

25. Elden yapılan tahsilatlarda düzenlenen makbuzların tamamının ya da bir kısmının kayıtlara intikal ettirilmemesi ya da bir nüshası ortağa verilmesi gereken makbuzun herhangi bir şekilde unutturulmak suretiyle ortağa verilmemesi ve anılan makbuzun kayıtlara intikal ettirilmemesi.

26. Bankadan yapılan aidatlara ilişkin tahsilatların eksik bir şekilde muhasebeleştirilmesi.
27. Yönetim kurulu üyelerinin kendi aidatlarını yatırmamaları nedeniyle oluşan farkın çimento, demir ve kum gibi tam olarak tespiti mümkün olamayan inşaat malzemelerine ait faturalarla kapatılması.

28. Emanet usulüyle yapılan işlerde kooperatife işçilik hizmetinde bulunan kuruluşlara yapılan ödemeler için düzenlenen gider pusulalarında işi yapana daha az ödendiği halde kayıtlarda daha fazla ödenmiş gibi işlem yapılması.

29. Kooperatif defter ve belgelerinin işlenmeyerek gelirlerin ve giderlerin hiç kaydedilmemesi ya da geç kaydedilmesi suretiyle sonuçlara göre fatura temin edilmesi.

30. Sahte imza kullanmak suretiyle gelir kalemlerinin azaltılması ya da gider kalemlerinin arttırılması.

31. Kooperatife iş yapan tanıdık kimselere veya firmalara fazla ödeme yapılması.

32. Kooperatifin ortaklardan almış oldukları senetleri yönetici veya yakınlarına ciro etmeleri, ciro edilen kişinin de bu senetleri teminat göstermek suretiyle kredi kullanması.

33. Yönetim kurulu üyelerine genel kurulca belirlenen aylık ücret, huzur hakkı, risturn ve yolluk dışında başka adlar altında ödeme yapılması, yönetim ve denetim kurulu üyelerinin sigorta primlerinin kooperatifçe yatırılması, bunlara kıdem tazminatı ödenmesi.

34. Kooperatifin özellikle kuruluş aşamasında toplanan aidat miktarının az olduğu dönemlerde hayali olarak borçlandırılması, sonradan bu borcun kooperatifçe ödenmesi.

35. Eşitlik ilkesine aykırı olarak yönetici ve yakınlarından eksik aidat alınması ya da bunlardan gecikme faizi alınmaması.

36. Alınan bağış veya gecikme faizlerinin kooperatif kayıtlarına intikal ettirilmemesi.

37. Yöneticilerin kendi adlarına açtırdıkları hesaplara ortakların para yatırmalarının sağlanması ve bu hesaba yatırılan paraların veya faizlerinin kooperatif hesaplarına hiç aktarılmaması ya da eksik aktarılması veya başka amaçlar için kullanılması.

38. Yöneticilerin gerek elden yaptıkları gerekse bankadan yaptıkları tahsilatları repoda değerlendirmeleri ve kayıtların da sonradan tutulması nedeniyle kayıtlarda tahsil edildiği gün gibi işlem yapılması.

39. Kooperatifin vergi, harç ve benzeri borçlarının para olduğu halde ödenmeyerek gecikme faizi ödenmesi durumunda kalınması, kooperatifin zarara uğratılması.

40. Kooperatifçe; özellikle yöneticilerin ilgisi veya bağı bulunan vakıf, dernek gibi kuruluşlara genel kurul kararı olmaksızın bağış adı altında para aktarılması.

41. Yöneticilerin kendi özel harcamalarının kooperatifçe karşılanması veya yöneticilerin kooperatif imkanlarını kendi özel işleri için kullanması.

42. Yöneticilerin üzerlerinde bulunan paraların, kayıtlarda müteahhide ya da başka kişilere iş avansları olarak verilmiş gibi gösterilmesi veya bunların gerçeğe aykırı olarak düzenlenen hakediş raporları veya para makbuzları ile kapatılması.

43. Hisse devirlerinde; devreden ile devralanın birbirlerini tanımadan yaptıkları devir işlemlerinde yöneticilerin devir rakamlarını farklı göstermek suretiyle menfaat temin etmeleri,

44. Kooperatifçe satılan malzemelerin (demirbaş niteliğindeki araç vs.) piyasa rayicinden çok aşağı bir şekilde yönetici ve yakınlarına satılması.

45. Yöneticilerin seyahat yapmadıkları halde harcırah beyannamesi düzenlemek suretiyle menfaat temin etmeleri.

46. Kapanış bilançosundaki kasa hesabının, açılış bilançosunda eksik gösterilmesi, aradaki farkın zimmete geçirilmesi.

47. Gelen PTT havalesinin tahsil edildiği halde kayıtlara hiç intikal ettirilmemesi, ya da eksik intikal ettirilmesi.

48. Belediyenin herhangi bir konuda yapı izni veya kararı olmamasına rağmen o konuda kooperatifçe kaçak yapılaşmaya gidilmesi ve sonradan yapılan yerin yıktırılması suretiyle kooperatifin zarara uğratılması.

49. Kooperatif arsasının sahte genel kurul tutanağı düzenlemek suretiyle veya sahte imza atmak suretiyle ortaklardan habersiz satılması.

50. Özellikle belediyelerin kurduğu kooperatiflerde, yöneticiler tarafından birden fazla kooperatif, dernek, vakıf, şirket vs. kurularak buralara para transferi yapılması.

51. Kooperatif yöneticilerinin şahsi borçları için kooperatifin malvarlıklarını teminat ya da kooperatifi kefil olarak göstermeleri.

52. Kooperatifçe çekilen kredilerin kayıtlara geç intikal ettirilmesi ve bu süre zarfında kredinin yöneticiler tarafından faiz, repo vb. alanlarda değerlendirilmesi veya çekilen bu kredinin eksik olarak kayıtlara intikal ettirilmesi.

53. İnşaat taahhüdüne dayalı işlerde kooperatiflerin KDV istisnası bulunmasına rağmen müteahhitçe düzenlenen faturalarda fatura bedeli üzerinde KDV ödenmesi.

54. Kooperatif kurulmasından sonra ortak kaydı yapılırken ortaklardan alınan peşinatlarla birlikte yöneticilerin ortadan kaybolmaları.

55. Kooperatif yöneticilerinin yakınlarının çalışmadıkları halde çalıştırılıyor gösterilip onlara sigorta ve ücret ödenmesi.

56. Yıllık aidatını peşin olarak ödeyen ortakların, aidatlarının yöneticilerce taksit taksit kaydedilmesi ve bu sürede diğer paraların yöneticiler tarafından değişik şekillerde değerlendirilmesi, yıllık aidatı için tek bir senet ya da çek veren ortağın, bu çekinin veya senedinin vadesi gelene kadar yöneticilerin kendi işlerinde kullanması.

57. Ortaklar arasında eşitlik ilkesine aykırı olarak hareket edilmek suretiyle aynı konumda olan ortak ihraç edilirken yöneticilerin ya da yakınları olan ortakların ihraç edilmemeleri, ihtar, ihraç ve aidat toplama işlerinde ayrımcılık yapılması.

58. Üçüncü şahıslardan alınan borçların faizleri için daha az para ödendiği halde kayıtlarda daha fazla ödenmiş gibi işlem yapılması, kredi kuruluşlarının haricinde özel veya tüzel kişilerden, tefecilerden genel kurul kararı olmaksızın çok yüksek faizle borç para temin edilmesi.

59. Kat karşılığı inşaat yapan kooperatiflerde kooperatifçe alınan gayrimenkullerin alımının tapu devri veya tapuya şerh verdirilecek satış vaadi sözleşmesi ile yapılmaması, konutların bitme aşamasında arsa sahiplerinin bu konutları başkalarına satmaları.

Bütün bunlara, kooperatifler kanunu ve diğer mevzuatta kooperatif yönetim ve denetim kurulu üyeleriyle memurlarının cezalandırılmalarını gerektiren eylemler teker teker sayılabilirse de tekrara kaçmamak amacıyla burada sayılmamıştır.

Bunun yanı sıra, doğrudan kooperatif yönetiminden kaynaklanmayan, ancak kooperatifin çalışmak ve çeşitli belgeler almak zorunda olduğu kamu müesseseleri, belediyeler ve bunlara bağlı su, elektrik, doğalgaz idareleri ile kooperatiflerin yaptıkları işlemlerde (özellikle abone, ruhsat ve tapu işlemleri), bu yerlere rüşvet verilmesi ve bu giderlerin de fatura alınarak kapatılması gibi yolsuzluklarla sıklıkla karşılaşılmaktadır.


Yukarıda kısaca belirttiğim yolsuzlukları, muhtelif kanunlar suç olarak nitelemiş ve bunların ispatı halinde çeşitli cezalar öngörmüştür. Bu kanunların başında Türk Ceza Kanunu gelmektedir. Bu kanunda tiplemesi yer alan suçları işleyen veya iştirak eden kooperatif yönetim ve denetim kurulu üyeleriyle memurları kanunda gösterilen cezalarla tecziye edilirler.

Ayrıca 1163 sayılı Kooperatifler Kanununun ilgili maddeleri uyarınca, kooperatif ve üst birliklerinin yönetim kurulu üyeleri ile memurları ve tasfiye kurulu üyeleri, devlet memuru gibi ceza görebilmektedirler. Dolayısıyla Türk Ceza Kanununda memurlar için öngörülen cezaların bir kısmı, bunlara da verilebilmektedir.

Bununla birlikte 1163 sayılı kanunun ek 2. maddesi ile 25. maddesinde belirtilen cezaların da, bunları işlemeleri durumunda kooperatif yönetim ve denetim kurulu üyeleri ile memurlarına verilebileceği ortadadır.

Öte yandan, 1163 sayılı Kooperatifler Kanununun 98. maddesinin yollamasıyla, Türk Ticaret Kanununda belirtilen suç tiplerinin de işlenmeleri halinde kooperatiflerde uygulanacağını belirtmek gerekir. Buna ilaveten vergi ziyaı açısından ve vergi mevzuatı açısından Vergi Usul Kanunu ve ilgili kanunlara göre belirtilen suç tiplerini işleyen kooperatiflere, bu kanunlardaki cezaların verileceği de açıktır.