İzmir'i Kimler Yaktı? (13 Eylül 1922)

Yunan Kuvvetlerinin çekilirken Batı Anadolu'da ellerine geçen bütün Türk köy ve kasabalarını kurdukları özel askeri ekiplerle soyup soğana çevirdiğini ve arkasından da yakıp yıktığını, bu zulümden canlı hayvanların bile nasibini aldıklarını hatırlıyoruz.

Yine unutamadığımız en önemli hususlardan biri; onların bu kıyımlar sırasında uyguladıkları taktikleri olmuştu. Şehir veya kasaba Yunan ve yerli Rum askerleri ile kuşatılıyor, ilk önce orada yaşayan gayrimüslimler tahliye ediliyordu Çoğunlukla Cami, samanlık, okul gibi kapalı yerlerde toplanan Türklere buralardan veya evlerinden çıkmama talimatı veriliyor, askerler veya çeteler evlere dalıp altın, gümüş gibi değerlerden istediklerini alıyor ve evleri gaz dökerek tutuşturuyorlardı. Şehirden veya kurulan çemberden çıkmak isteyenler kurşunlanıyor ve alevler içinde kalmaya zorlanıyordu.

Tahmin edileceği gibi batılı yazar ve gazeteciler bu olaylara asla temas etmemekte, dikkatleri Yunan kaçışı ve İzmir Yangını üzerine yoğunlaştırmaktaydılar. İzmir yangını kim, niçin çıkarmıştır sorusu yıllarca tartışıldı. (1)

Türk tarafı bütün Egeyi yakan bozguna uğramış ve kaçan Yunan askerlerinin ve İzmirli Rumların bu yangını çıkardığını iddia ederken Yunanlılar tam tersini savundular. Onlara ve bazı yabancı yazarlara göre yangını "Gâvur İzmir'i" artık Türkleştirmek isteyen ve şehirdeki yoğun Gayrimüslim varlığına tahammül edemeyen fanatik Türk milliyetçilerinin çıkarmış olması muhtemeldi.

Bu konuda en önemli dayanakları; İzmir'in ünlü Türk düşmanı Patriği Hristostomos'u halkın önüne atıp linç edilmesini sağlayan (2) Ordu Komutanı Nurettin Paşa (Sakallı Nurettin Paşa olarak anılırdı) İzmir yangınının baş sorumlusu olmalıydı. Çünkü aynı şahıs bir iki ay geçmeden İzmit'te halkı tahrik ederek, (3) İstanbul'da yakalanıp yargılanmak üzere Ankara'ya götürülmekte olan Milli Mücadele Grubunun can düşmanı, gazeteci yazar Ali Kemalin linç edilmesini sağlamıştı. (4) İzmir'in Gayrimüslimlerin yoğun olarak yaşadığı bir bölgesini ancak böylesine kin, böylesine nefret dolu insanlar yakabilirdi.

Bazı yazarlar da sorumluluğu Ermenilere yüklemekte, Büyük Devletlerin vaatleriyle kurulmasına kesin gözle baktıkları devasa boyutlardaki yeni Ermeni Devletinin Yunan Ordusunun yenilgisi ile bir anda buhar olup uçmasından büyük bir hayal kırıklığı ve panik yaşayan Ermeni toplumunun bu yangını kasıtlı ve planlı olarak çıkardığını ileri sürmektedirler.

Richart Reinhart, İzmir'in külleri adlı romanında olayların arifesinde Ermenilerin durumunu şu sözlerle anlatıyor.

"Ermeniler, dehşet içinde. Ermeniler el bombaları ve asit şişeleriyle silahlı İzmir'e dolmuşlardı. Cepleri mermi doluydu, Siyahlar giyinmiş Ermeni kadınları dinamit taşıyor, erkek çocuklar duvarların dibine gaz yağı tenekelerini yerleştiriyorlardı. Kırmızı kukuletalı Şeytan söylevine devam etti.

—Kalemiz burası bizim. Hz. İsa'nın kılıcı koruyacak bizi. Bizleri buradan atmağa kalkacak olurlarsa bizlerle birlikte onlar da yanacaklar.

ve kalabalık: "Yakacağız onları! Yakacağız" diye tekrarladı." (5)

Ereskoviç adındaki bir gözlemcinin anılarından naklen Mustafa Turan olayı şu şekilde anlatmaktadır.

"Büyük yangın, 13 Eylül 1922 sabahı Ermeni mahallesinden çıkmıştır. Ermeni kilisesi yakınındaki bir evden çıkan yangın hızla yayılmıştır. Aynı zamanda Ermeni kilisesinde de yangın çıkmış, bunu Basmahanedeki bir Ermeni'nin evinde çıkan yangın, sonra da Soğuk çeşme karşısındaki diğer bir Ermeni'nin evinde çıkan yangın izlemiştir. Bu sırada Ermeni mahallesinin en az 25 yerinde yangın çıkmıştır. İtfaiye ekipleri, Asya Dimitri mahallesindeki evlerin korunmasına çalıştıkları sırada Peştemalcıbaşı'nda yangın çıkmış ve şehrin her tarafını sarmıştır." (6)

Olayda Ermenilerin ilişkisini belirleyen önemli bir husus "İtfaiye birliklerinin çalışmasını engellemek için birçok Ermeni'nin itfaiye birliklerinin üzerine ateş açmasıdır." (7)

Biz İzmir yangınını sadece "bütün ümitleri tükenmiş ve ülkeden kaçmaya hazırlanan" Ermenilerin geride işe yarar hiçbir şey bırakmama arzusu sonucuna bağlamak istemiyoruz. Yangını Ermenilerin başlatmış olabileceğini kabul etmekle birlikte; olayın, aynı amacı taşıyan işgalci Yunan gücü'nün oynadığı son perde –yıkım operasyonunun bir parçası olduğuna inanıyoruz. Hatırlayalım "Manisa'daki 14.000 evden 13.000'i yanmış, 1.000 kadar sağlam ev kalmış, Alaşehir'de 4.800 evden sadece 100 kadar evin kaldığı yabancı yazarlarca gözlemlenmişti. Bunun yanında Camilere doldurulup yakılmış insanları da unutmuyoruz. (8)

Dr. M. Galip BAYSAN

Dipnotlar:

(1) David Walder: The Chanak Affairs, S.177 ( London–1969)

(2) Rahmi Apak: Yetmişlik Bir Subayın Anıları, s.262–265 (TTK Ankara–1983)

(3) Falih Rıfkı Atay: Çankaya, s.342 (Ankara–1984)

(4) Bilge Umar: İzmirde Yunanlıların Son Günleri, s.309–321 (Ankara–1974)

(5) Richard Reinhart: İzmirin Külleri ( The Ashes of İzmir), S.419 (Hürriyet Yay. İstanbul)

(6) Mustafa Turan, İstirdatta İzmir Büyük Yangını, S.214, 220 (Nihat Atsız ve Necdet Sancar Armağanı, Medrese Kitabevi, Afyon–1995).

(7) Aynı Eser, S.224.

(8) Grace Mary Ellison, An English women in Angora, S:74–79 (Hutchinson Co. London –1923): Türkçesi Bir İngiliz Kadını Gözüyle Kuvay-ı Milliye Ankarası, S.69–71 (Milliyet Yayınları, İstanbul –1973), Ayrıca Bknz. Bilge Umar S.267–345

Yapımcılığını Steven Spielberg ile Tom Hanks'in üstlendiği ve ABD'de yayına giren The Pacific adlı dizide Kurtuluş Savaşı'nda İzmir'in, Türkler tarafından yakıldığı, binlerce Rum'un da öldürüldüğü gibi çirkin iddialar ortaya atıldı. İşte bu iddialara cevabı İzmir'le ilgili en yetkin araştırmacı isim, Hürriyet Ege'nin de yazarı olan Yaşar Aksoy hurriyet.com.tr için verdi.

İzmir'le ilgili dev bütçeli bir dizi filmde ortaya atılan iddialar ilk değil. Çeşitli mekanlarda son zamanlarda gündeme gelmeye başladı. Hatta ABD Temsilciler Meclisi Dış İlişkiler Komitesi'nde kabul edilen son soykırım tasarısına bile gizlice İzmir Yangını girdi. Şöyle ki, bundan önce gündeme gelen tasarılarda tarih olarak 1915-1919 arası veriliyordu. Son tasarıda ise bu tarih 1915-1923 arasına uzatıldı. Bu şu demek: İzmir Yangını da bir şekilde sözde soykırım tasarısına eklenmiş oldu.

Peki İzmir'i Gerçekte Kim Yaktı?

Bu soruya verilecek dört yanıt vardır:

1- İzmir, kendi kendine yanmıştır!

2- İzmir’i, 30 Ağustos büyük yenilgisinden sonra, her yeri, her şehri, her kasabayı, Uşak’ ve çevresini, Manisa’yı ve tüm kasabalarıyla çevresini yaka yaka İzmir’e ulaşan Yunan Ordusu yakmıştır!

3- Şehri savaş sonucu ele geçiren Türkler, İzmirli Hıristiyanlardan kurtulmak için İzmir’i yakmışlardır.

4- İzmir’i, Ermeni terör örgütü yakmıştır!

Her şeyden önce bu kritik ve gittikçe popülerleşen konuya açıklık getirmeye çalışırken, bazı temel bilgi ve belgeleri bilmek gerekmektedir.. Eğer bir rastlantı veya kaza sonucu bir yangın çıkmamış ise, hele yanan bir koca şehir ise, yangının bir büyük organizasyon tarafından çıkarıldığını kabul etmemiz gerekir. Nasıl ki, koca bir şehrin yangınını söndürme görevini üstlenmiş olan İtfaiye Teşkilatı bir büyük organizasyon ise, o yangını çıkarmak işi de yine büyük organizasyon işidir.

Hele şükür ki, elimizde binlerce sayfalık tüm güvenlik (polis) tutanakları, dava dosyaları ve adli soruşturmalar, hüküm kayıtları tümüyle var ki, Balkan ve Birinci Dünya Savaşları süresince İzmir ve çevresinde büyük bir organizasyon halinde terör faaliyetleri yapan “İzmir İhtilalci Ermeni Komitesi” isimli, ünlü Taşnak’ın bir fraksiyonu olarak çalışan ve 1900’den itibaren şehir içinde ve tüm ilçe ve beldelere kadar yayılan ihtilal, terör, suikast, soygun, gasp, darp ve cinayet suçlarıyla Osmanlı’nın İzmir yönetimine silahla direnen ve saldıran bir büyük organizasyonun varlığını belgeleyebiliyoruz.

Ve bu organizasyonun Eylül 1922’nin ilk günlerinden itibaren şehir Türklerin eline geçerse “bu şehri yakacaklarına” dair beyanlarının uluslararası belgelere geçtiğini, çeşitli raporlarda belirtildiğini yine biliyoruz. Yine bildiğimiz en önemli kesin tespit, Türk Ordusu 9 Eylül 1922’de şehre girerken bu Ermeni Terör Örgütü’nün şehrin içinde bulunduğudur, asla Yunan Ordusu’nun peşine takılıp şehri terk etmemişlerdir. Bu konuda Yunan belgelerinde tek satır bilgi yoktur.


Tasarıdaki Değişikliğin Sırrı

ABD Meclisi’ne sunulan son sözde Ermeni Soykırımı Yasa Tasarısı’nın ilk maddesindeki “1915-1919 yılları arasında” ibaresinin, son anda “1915-1923 yılları arasında” ibaresine dönüştürülerek oylandığını ve kabul gördüğünü hatırlayalım. Demek ki bu yeni ve ilginç değişiklik, sözde Ermeni Soykırımı’nı 1915 ile sınırlandırmayıp, tüm Türk Ulusal Kurtuluş Savaşını kapsayacak, dahası İzmir’in Türklerce yeniden ele geçirilişini kapsayacak, hatta İzmir Yangını’nı da içine çekecek şekilde genişletmektedir.

Bunun anlamı, İzmir Yangını, “yeni bir sözde soykırım maddesi” olarak uluslararası alana çıkartılmaya hazırlanmaktadır. “13 Eylül Soykırımı” şeklinde bir süredir dış dünyada ve Türkiye içinde bazı çevrelerin kalıcı bir şekilde belleklere yerleştirilmesi için azami gayret sarf ettikleri yeni bir sözde soykırım iddiası, böylece ünlü 1915 sözde soykırımı ile birleştirilmektedir.

Gerçek Nedir? Bu olayın başlangıcı, 1992 yılında Washington’daki Ayasofia Katedrali’nde Ermeni-Rum Ortodoks Kiliseler Birliği tarafından düzenlenen ayinde, İzmir’in Türkler tarafından ele geçiriliş tarihi olan 9 Eylül’ün “İzmir Soykırımı” olarak ilan edilmesidir. Bu tarihten 15 gün sonra ABDİzmir’i ele geçiren Türklerin Mustafa Kemal önderliğinde şehri yakarak, yıkarak 450.000 Hıristiyanı yok etmelerinin 75.yıldönümü nedeniyle bir suçlayıcı karar tasarısını imzaya açtı.

O tarihte kabul görmeyen bu karar tasarısının ekinde başta Ermeni yazar Marjorie Hosepian Dopkins’in “Smyrna 1922” isimli yanlı, Türkleri daima suçlayıcı propaganda kitabı olmak üzere bir çok düzmece belge ve anı dökümanları sunulmuştu. Günümüze kadar uzanan “İzmir’i Türkler Yaktı” sistemli propagandasının başlangıç işaret fişeği tam bu noktadır.

Oysa, aynı propagandanın 1922 yılı 9 Eylül sonrasında yenik Yunan Devleti tarafından derhal özellikle Batılı ülkeler nezdinde başlatıldığını ve İzmir Yangını’nın gürültüsü ardında gerçekte geniş bir “Trakya Karşı Saldırısı” hazırlığına kılıf olarak kullanıldığını tarihi belgeler apaçık göstermektedir. Yunanistan, İzmir’in Mustafa Kemal Orduları tarafından ele geçirilir geçirilmez, İngiltere, Romanya ve Sırp Hükümetlerine başvurarak, İzmir’i yakan Türklerden Balkanları korumak için büyük bir saldırı planı için yardım istemiştir. Bu gerçeklerin bilinmesinde fayda vardır.

Tam bu noktada sorulacak soru şudur: Güzel İzmir’i kim yakmıştır?..

İlk İki iddia Doğru Olamaz

Bu yanıtlardan ilk ikisi doğru olamaz. İzmir Yangını’nın bir büyük organizasyon işi olduğu uluslararası yangın raporlarına geçmiştir. Yunan Ordusu mu Yaktı ? Yine benim şahsi araştırmacı görüşüme ve bulgularıma göre, 9 Eylül sabahı erken saatlerde şehri terk eden Yunan Ordusu’nun, 13 Eylül günü öğle saatlerinde çıkan İzmir yangını ile bir ilgisi olamaz.

Geride bıraktıkları bir kundaklama örgütünün de bunu Türk yönetimine geçmiş bir şehirde yapabilmeleri imkansız görülmektedir. Gerçekte Yunan ordusunu yanı başında her Ege şehrini yakmaya sevk edilmiş kundaklama birlikleri vardır, ama bu birlikler, Yunan ordusunun peşinde şehri çoktan terk edip deli gibi Çeşme’ye doğru tabana kuvvet kaçmaktadır.

Şehir içindeki Rum şoven örgütlerinin de yangını başarabilmeleri zordur, çünkü hiçbir zaman Türk Ordusu’nun İzmir’e kadar girebileceğini inanmamışlardır. Türkler mi Yaktı ? Peki şehri Türler mi yakmıştır?.. Her şeyden önce şehre giren ilk demeçlerini veren, yangın üzerine görüşlerini açıklayan başta Mustafa Kemal ve önde gelen ordu ve bürokrasi mensuplarının ifadelerine göre, kazanılan bir şehri yakmanın, kazanılan bir şehirdeki en zengin semtlerin feda etmenin, kazanılan bir şehirde vahşet gösterilerek dünya kamuoyu nezdinde küçük düşmenin hiçbir anlamı yoktur.

Şehir, eğer yeniden kazanılmış ise, Hıristiyan semti de dahil olmak üzere baştan sonra bir Türk şehridir artık, savaşı kazanan bir ordunun, körfezdeki batılı savaş donanmasının ve batı gözlemcilerinin burnu dibinde ne yangın çıkaracak heves ve mecali, ne de yangını söndürecek bir becerisi o koşullarda yoktur.

Bu bakımdan şehri Türklerin yaktığı iddiası, bire bir kesin belgeler ortaya serilmedikçe apaçık bir iftiradır. Ermeniler mi Yaktı ? Şehri Ermeniler yaktı şeklinde bir iddia da geçerli olamaz, çünkü bir milleti, bir azınlık kesimi, işinde gücünde, kendi halinde bir halkı bütünüyle suçlamış oluruz. Ama kesinliğe yakın uluslararası belgelere göre, İzmir’i 13 Eylül 1922’de başlayan büyük yangında Ermeni teröristleri yakmıştır.

Bunu zaten şehre Türkler girmeden önce bir çok kesime, hatta İtfaiye Müdürüne, apaçık şekilde “Şehri yakmadan Türklere teslim etmeyeceklerini” belirtmişlerdir. Şehri, Ermeni teröristlerinin yaktığına dair 3 uluslararası belgeyi burada ifade etmek yeterlidir. Oysa daha yüzlerce belge, bu 3 önemli temel belgeyi doğrulamaktadır.

Bu üç belge şunlardır.
1- Greskoviç Raporu.
2- Prestiss Raporu.
3- Dumasmill Raporu.

Paul Greskoviç, yangın sırasında İzmir İtfaiye Müdürü’dür. Ancak Osmanlı Devleti’nin bir görevlisi sanılmasın. İzmir’in Hıristiyan kesimini sigorta eden Batılı Sigorta Şirketleri Konsorsiyumu’nun kurduğu İtfaiye Teşkilatı’nın müdürüdür.

Avusturya asıllı bir Hıristiyan olan Paul Greskoviç, yangın sırasında tuttuğu resmi notlarını İstanbul İşgal Kuvvetleri Kumandanları’ndan Amiral Bristol’a tevdi etmiştir. Bu rapor, “ABD Kongre Kütüphanesi Amiral Bristol Koleksiyonu” evrakları arasında “38 Genel Yazışmalar” dosyası içindedir (Rapor, Ocak 1923 tarihinde Kongre Kütüphanesi’ne intikal etmiştir. Bu evraktan dünya kamuoyunu ilk haberdar eden Prof.Türkaya Ataöv’e burada şükranlarımı sunarım. Bu belgelerin Türkiye basınında ilk yayınlandığı tarih, 24.9.1986, Milliyet Gazetesi, Düşünenlerin Düşüncesi sütunudur).

Paul Greskoviç Raporu, 13 Eylül 1922’de İzmir’in Ermeni Mahallesi olan Basmane’den, tam 25 ayrı kundaklanmış binadan büyük patlamalarla çıkan müthiş yangının rüzgarın ters esmesi neticesinde, Kadifekale’den Bayraklı’ya doğru, tüm Hıristiyan mahallesini 3 gün içinde yine rüzgarın şiddeti sebebiyle yakıp kavurduğunu belirterek, yangını Ermeni çetelerinin çıkardığını apaçık belirtmiştir.

Denizden şehrin içine doğru esen İzmir’in klasik rüzgarı imbat sayesinde Türk, Müslüman ve Yahudi mahallelerinin yakılması planlanmıştı. Kader, o tarihte rüzgarı ters yönde fırtına şeklinde 3 gün boyunca estirmiştir. ABD Raporunda Yangın Yine Amiral Bristol Koleksiyonu 38 Genel Yazışmalar Dosyası içinde bir önemli belge daha vardır.

ABD’nin Ortadoğu Yardım Komisyonu (Near East Relief) başkanı Mark O. Prestiss, yazdığı raporda bire bir yaşadığı yangın hakkında Paul Greskoviç’in görüş ve tespitlerine tamamen katıldığını ve kendi raporuyla da yangın çıkaran unsurların Ermeni çetelerini işaret ettiğini belirtmektedir. (Greskoviç ve Prentiss raporları, eğer başlarına bir internet saldırısı gelmemiş ise, internetten İngilizce olarak bulunabilir)

Yine körfezde bulunun Fransız gemisinde görevi başında olan Fransız Amirali Dumesnil, 28 Eylül 1922 tarihli raporunda şehri Ermeni kundakçıların yaktığını derinlikli analizlerin sonucunda açıklamaktadır. (Bu raporun tafsilatı için Doğan Kitap’tan çıkan Mehmet Coral’ın 13 Eylül 1922’de İzmir’i Kimler Yaktı – Ateşin Gelini kitabına bakılabilir). Zaman Herşeyi Gösterecek Bunlara benzer elimizde, daha onlarca belge, yüzlerce anı, sayısız bilgi vardır..

Ama uluslararası bir intikam operasyonu karşısında bütün bu gerçeklerin bir anlamı var mı acaba?.. Sözde gerçeği açıklayan tek yanlı araştırmalar, yapılacak dev bütçeli Hollywood filmleri, tek yanlı yazılacak acılı romanlar, bestelenen ve ünlü şarkıcılarca büyük meydanlarda söylenecek şarkılar, yasa tasarısı kulisleri, uluslararası lobi çalışmaları, dahası bizzat Türkiye halkının beynini yıkama iç operasyonları karşısında, bu bilimsel gerçeklerin bir faydası olacak mı acaba?.. Zaman her şeyi bizlere gösterecektir. Gerçeği mi?.. İntikam için uydurulan yalanları mı?..

Türk Tarih Kurumu'nun 1922'deki ''Büyük İzmir Yangını'' ile ilgili bir kitap hazırladığı, bu kitapta dönemin Askeri Valisi Kazım Paşa'nın yürüttüğü soruşturma sonucunda yangını çıkardıkları gerekçesiyle 22 Ermeni'nin tutuklandığına ve bu kişilerin yangını çıkardıklarını itiraf ettiklerine ilişkin bilgilerin de yer alacağını belirtilecek

Türk Tarih Kurumu (TTK) Ermeni Araştırmaları Grubu Başkanı Prof. Dr. Kemal Çiçek, İzmir'in işgalden kurtarılmasının hemen ardından 13 Eylül 1922'de çıkan Büyük İzmir Yangını'na ilişkin TTK'nın hazırlıklarını sürdürdüğü İngilizce kitapta çok önemli bilgi ve belgelerin yer alacağını söyledi. İzmir'i Türklerin yaktığı yönündeki iddialara da değinen Çiçek,''Maalesef, Falih Rıfkı Atay gibi bazı yazarlarımız da her ne kadar İzmir'i görmemiş ve tanıklarla da konuşmamışlarsa da genellikle bu tarzda bir ifade yazdığından dolayı, Türkiye'de de bazı aydınlarımız bu kanaate varıyorlar'' dedi.

Konuyla ilgili olarak kendisinin araştırmalar yaparak İngiltere, Amerika, Fransa ve İtalya'daki arşivlerde bulunan bütün belgeleri topladığını anlatan Çiçek, şunları söyledi:

''Bu hazırladığımız İngilizce esere göre, incelemiş olduğumuz belge ve eserlerde İzmir yangınını kimin çıkarttığına dair kesinleşmiş bir kanaat yok. Dolayısıyla, kesinleşmiş bir kanaat yabancı kaynaklarda bile olmamasına, bütün uluslararası eserlerde ve arşiv kaynaklarında İzmir yangınını kimin başlattığı ya da yaktığına dair bir fikir birliği olmamasına rağmen bazı yazarlarımızın 'Türkler yaktı' demesi, ilmi ahlaka aykırıdır, uymaz. Çünkü, İzmir yangınını Türklerin, Rumların ya da Ermenilerin çıkardığı konusunda iddialar var fakat belgelere toptan baktığımızda aslında yangının Ermeniler tarafından başlatıldığı konusunda yabancı kaynaklarda bir fikir birliği var.''


Yangından sonra tutuklanan Ermeniler

Yangını kimin çıkardığını anlamak için İzmir'de o dönemde bulunan kişilerin tanıklıklarını göz önünde bulundurmak gerektiğini vurgulayan Çiçek, İzmir'deki İngiliz Konsolosu Harry Lamb'in, 'benim kanaatime göre, İzmir'i, Rumlar ile birlikte hareket eden Ermeniler yakmıştır'' şeklindeki ifadesinin bulunduğunu kaydetti.

O dönemde Askeri Vali Kazım Paşa'nın yürüttüğü bir soruşturmanın bulunduğunu da aktaran Çiçek, bu soruşturmayla ilgili de şu bilgileri verdi:

''Kazım Paşa'nın yaptığı bir soruşturma var, İzmir'i kimin yaktığı ile ilgili ve bununla ilgili ve burada bazı Ermeniler sorgulanıyor ve İzmir yangınını başlattıklarından dolayı tutuklanıyor. Bunların sayısı 22. Orada 22 Ermeni, yangın başlatma suçlamasıyla tutuklanmıştır. Bunlar, 600 kişilik bir dernek, cemiyet olduklarını ve İzmir yangınını, 'eğer İzmir düşerse malımızı, mülkümüzü, Türklerin servetine servet katmak için ayakta bırakmayız' dediklerini, böyle planladıklarını ve bu yüzden de Türkler, işgalden kurtardıktan sonra İzmir'i yakmaya karar verdiklerini ifade ediyorlar. 22 kişi itiraf ediyor. Yani savaşı kaybediyorlar, gerek Rumlar, gerekse Ermeniler, şehirden gideceklerini biliyorlar. 'Malımızı, mülkümüzü Türklere bırakmayalım' diyorlar. Bazı sağduyulu yabancı yazarlar ve diplomatlar da zaten o zamanlar diyor ki 'Türkler İzmir'i neden yaksın, zaten ele geçirmişler, bu onlar için en büyük ganimettir. Ganimeti kim yakar, böyle saçma sapan iddia mı olur?' Şimdi demek ki bu yeni bir bilgi, 22 Ermeni bu yangını çıkarttıklarından dolayı tutuklanmıştır. Suçlarını 16 Eylül 1922 tarihindeki sorgularında da itiraf etmişlerdir.''


''Türk üniforması giyen Ermeniler ifadesi''

İzmir Metropoliti Hristomos'un kiliselerde yaptığı konuşmalarda da ''İzmir'i yakmanın dini bir borç olduğunu ve servetin Türklere bırakılmaması'' yönünde ifadelerinin bulunduğunu belirten Çiçek, ayrıca bu ifadenin Atatürk'ün, Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Bey'e çektiği 17 Eylül 1922 tarihli bir telgrafta da ifade edildiğini söyledi.

Çiçek, ''O dönemde İzmir'de bulunan eğitimci Alexander Maclachlan var. Yangına bizzat şahit oluyor. İzmir Enternasyonal Kolejinin Müdürü, çok önemli bir şey söylüyor ve bunu da başka hiç kimse demiyor. 'Yangını Türk askeri kıyafeti giymiş, tebdili kıyafet yapmış Ermeniler yaptı' diyor. Başka kimsede yok bu bilgi. Bu bilgiyi de 25 Eylül 1922 tarihli İngiliz The Times Gazetesine gönderiyor'' dedi.

Ünlü tarihçi Reşat Kasaba'nın çalışmasında yer alan ve belgelerle de doğrulanan bir görüşten de söz eden Kemal Çiçek, ''Bu belgelerden de şunu anlıyoruz: Rumlar Dumlupınar'da meydan muharebesini kaybettikten sonra çekildikleri şehirleri yakmak için yangın timleri oluşturuyorlar. Çekildikleri ve kaybettikleri bütün şehirleri yakıyorlar. Dolayısıyla, sadece İzmir yakılmamıştır, İzmir yangınını bir tarafa koyup diğer bütün yangınları unutmak olmaz'' diye konuştu.

Amerikan donanmasından Amiral Bristol'ün de o dönemde subaylarıyla yaptığı konuşmalar bulunduğunu, yangının Ermeniler tarafından başlatıldığı bilgisini edindiğini söylediğini dile getiren Çiçek, o dönemde İzmir'de bulunan Yakın Doğu Yardım Cemiyeti temsilcisi Mark O. Prentiss'in de San Antonio Express'e 22 Ocak 1923'teki demecinde, ''İzmir'i Türkler değil Ermeniler yakmıştır'' dediğini söyledi.

O dönemde İzmir Yangın Departmanı Şefi olan Paul Grescovich'in de Ermenilerin terk ettiği mahallerde benzine bulaştırılmış kumaş parçaları, halılar bulduğunu söylediğini ve ''bu da Ermenilerin yaktığını gösteriyor'' dediğini de ifade eden Çiçek, ''Kendisine, 'bazı yardım kuruluşu ve misyonerler Türk askerlerinin de binaları yaktığını görmüşler' diyorlar. Şef, yangın söndürmenin yöntemlerinden birinin de yangının daha büyük alanlara sıçramasını önlemek için bazı yerleri yakmak ve oraları boşaltmak olduğunu söylüyor. 'Bunu yaparız, Türkler bunu yaptı' diyor'' bilgisini verdi.


İzmir'i Türklerin yaktığı iddiası

Amerikan donanmasının kaptanlarından A.C Hepburn'ün ise yangın sırasında İzmir'de olduğunu ve bir rapor yazdığını anlatan Kemal Çiçek, ''O da, 'benim kanaatim, Türkler şehirde yapmış oldukları yağmayı ve talanı örtbas etmek için şehri yakmış olabilirler. Böylece Ermeni ve Rumlara artık burada döneceğiniz bir şey yok' demek istemişlerdir' diyor. Bu da çok saçma görünüyor bana'' dedi.

İzmir'deki Amerikan Konsolosu George Horton'ın iddialarına da değinen Çiçek, bu kişinin İzmir'i Türkler'in yaktığını savunan kişiler tarafından kaynak olarak gösterildiğini hatırlattı.

Horton'ın ''Türk düşmanı'' olarak tanındığını ve bu yönde yazılar içeren ''Asya'nın Belası-Blight of Asia'' adlı bir kitabının da bulunduğunu anlatan Çiçek,''Biz onun mirasçılarıyla da konuştuk, bize Horton'ın bir kitap yazmak için Ermenilerden, diasporadan para aldığını söylediler. Kitabımız bitmeden önce kendilerinden tekrar bu yönde yazılı bir ifade almaya çalışıyoruz'' şeklinde konuştu.

ABD'de gösterilen ''The Pasific'' adlı dizinin bir bölümünde, İzmir'in Yunan işgalinden kurtarılışı ile ilgili bir diyalogda, İzmir'i Türkler'in yaktığı iddia edilmişti.

Uluslararası İzmir Araştırmalar Merkezi Genel Yönetmeni Yaşar Aksoy, CNBC-e kanalında 18 Nisanda gösterime girecek olan “The Pacific” dizisinde “İzmir Yangını”nı anlatan diyaloğun gelen tepkiler üzerine yayımlanmayacağının açıklandığını bildirdi.

Aksoy, “The Pacific” dizisiyle ilgili olarak CNBC-e kanalının resmi internet sitesinden konuya ilişkin yazılı açıklama yapıldığını belirtti.


Yaşar Aksoy, açıklamada, “The Pacific dizisinin 3. bölümündeki bu diyaloğun Türk kamuoyunu rencide etmesi, tarihi gerçeklerle çelişmesi ve yayımlanmaması durumunda dizinin konu bütünlüğünü bozmaması sebebiyle bu sahnenin çıkartılacağını kamuoyuyla paylaşmak isteriz. Ayrıca CNBC-e yönetimi olarak, bu sahne ve niyetle ilgili rahatsızlığımızı, yapımcı şirket HBO'ya, NTV tarih danışmanlarının hazırladığı ekteki mektubu göndererek paylaştığımızı kamuoyuna saygıyla duyururuz” denildiğini kaydetti.


18 Nisanda yayına girecek olan dizide, Kurtuluş Savaşı'ndan sonra “İzmir'i Türk'lerin yaktığı” iddiasının yer alması üzerine duyarlı Türk basınının anında tepki göstermesi ve internette dalga dalga yayılan, ciddi belgelere dayanan protesto mesajlarının bu sonucu doğurduğunu anlatan Aksoy, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Duyarlı milletvekillerimizi, duyarlı halkımızı ve özellikle İzmirlileri harekete geçirmesi üzerine ilgili televizyon kanalından bu iftiranın çıkarılması, her şeyden önce İzmir'i Türklerin yakmadığına dair İtfaiye Müdürü Paul Greskoviç, Amerikan Yardım Komisyonu Başkanı Mark Prentis ve Fransız Amiral Dumessnill raporlarının doğruluğuna ve gerçekliğine dayanmaktadır.


Raporlarda 13-15 Eylül tarihleri arasında İzmir'i yakan güçlerin Ermeni çeteleri olduğunu açıkça belirtilmiştir. Türkiye ve güzel İzmirimize yapılan bu saldırının başka yönlerden başka çevreler vasıtası ile devam ettirileceğine inanıyorum. Bu bakımdan Dışişleri Bakanlığımız, duyarlı medyamız, bilim adamlarımız ve halkımız, İzmir'i Türklerin yakmadığı konusunda hazırlıklı olmalıdır.”