İzmir'i kim yaktı?

Son olarak "The Pacific" dizisiyle yeniden gündeme gelen "İzmir'i Türkler yaktı" iddiasına belgeli yanıt geldi. NTV'nin ulaştığı belgelere göre, İzmir'i yakanlar ayrılıkçı Ermeni çeteleriydi.


İzmir'in kurtuluşunun üzerinden 4 gün sonra 13 Eylül 1922'de kentin üzeri dumanlarla kaplandı. Kentte beş gün süren yangın kentin büyük bir bölümünü yok etti.

Yunan işgalinden kurtarılan İzmir'de çıkan büyük yangın Pasific dizisinde yer alan bir dialog nedeniyle yeniden gündeme geldi.

İzmir Kent Müzesi Müdürü Tarihçi Oktay Gökdemir, yabancı kaynaklarda uzun yıllar yaptığı araştırmada yangınla ilgili birçok soru işaretini giderdi.

Konsolosların ülkelerine geçtiği telgraflar ve dönemin İtfaiye Müdürü Sırp Asıllı Greskoviç'in yangın raporu bugüne dek ortaya atılan iddialardan farklı bir konuyu gündeme taşıdı.

Gökdemir şunları söyledi: "O rapordan da anlaşıldığı üzere yangın Basmane'de Ermeni çeteler tarafından organize edilmiş ve karadan denize esen sert rüzgarın da etkisiyle kentin kıyı kenarlarını tamamiyle etkisi altına almıştır. Hatta Greskoviç raporunda biz bu yangına müdahale etmek istedik ama öyle bir organizasyonla karşılaştık ki hortumlarımız kesildi, bütün araç gereçlerden mahrum kaldık. Bu yangının sorumluluğunun Türklere yüklenemeyeceği konusunda önemli belgeler var elimizde."

Rum ve ERmeni Mahallelerinde Patlayıcı Malzeme vardı

Yangın sırasında körfezde demirli Fransız savaş gemilerinin komutanı Amiral Dumesnil'in yazdığı rapor da dikkat çekici.

Yazıda şu ifadeler yer alıyor: "Ben, İzmir yangınında Türklerin suçlu olmayacakları kanaatindeyim. Somut şahitler Türklerin şehirde düzeni sağlamak ve yağmayı ortadan kaldırmak amacını ispatlamıştır. Rum ve Ermeni mahallelerinde çok sayıda cephane ve çok miktarda yanıcı ve patlayıcı malzeme depoları vardı. Bu durum Türk yağmacılara atfedilmeyecek bir organizasyonu gösteriyor."

Türk ordusunun girmeden önce ciddi bir organizasyon içinde olduklarına dair kanıtlar da olduğunu belirten Gökdemir, "Biz İzmir'i Türklere sağlam biçimde teslim etmeyeceğiz" diye belgeler var. Bunlar bizim belgeler değil; yabancı belgeler var" dedi.

Yabancı Gazeteler de 'Ermeniler Çıkardı' Diyor

Oktay Gökdemir'in ulaştığı bilgiler sadece bununla sınırlı değil. Yabancı gazetelerde de yangının İzmir'de yaşayan Ermeniler tarafından çıkarıldığı vurgulanıyor.

Le Levant Gazetesi'nde çıkan yazıda yangınla ilgili şu görüşler dile getiriliyor: "Yangından önce bütün Ermeni evleri kapalıydı ve herhangi bir hayat belirtisi yoktu. Yangınla birlikte Ermeniler silahlı olarak evlerinden çıktılar. Birçok evde yangını körükleyen paçavra parçalarına rastlandı. Bu mahallelerde yaşayan Ermeniler, aynı zamanda yangını söndürmek isteyen itfaiye erlerine ateş etmeye başladı. Ermeni mahellerinde ve çarşıda bomba atan ermeniler görüldü ve tutuklandılar."

Yangın, Ermeni Gençlerin Sığındığı Katedral'de Başladı

Konuyla ilgili ntvmsnbc'ye konuşan NTV Tarih Dergisi Yayın Kurulu Üyesi Derya Tulga şunları söyledi: "Türkkaya Ataöv’ün “İzmir’i Ermeniler” yaktı diye meşhur bir broşürü vardır. Bu bilgiler onun içinde vardı, yeni bir bilgi yok. Şimdi ortaya çıkarılan belgeleri Türkkaya Ataöv sunmuştu. İkincisi bizim bildiğimiz Ermeni hatıralarından çıkan sağlam belgelerde yer alan; 20-30 Ermeni genci postu pahalıya satmak için büyük bir katedrale sığınmışlar. Cephanelerini de yanlarına alıyorlar. O sırada dışarıdada kuşatma oluyor. İçeri giren Ermenilerden biri cephaneyi uçuruyor. Katedral, yangının ilk başlama yeridir. Bildiğimiz ilk yangının çıktığı yer katedral de eski fuar yerinde. Ama yangını kim büyüttü? Yangına kim körükle gitti? Yangından kimler ne şekilde istifade etti? Bunların dökümü yapılmamış. Bunlar Türk ordusundan kaçacak yeri kalmayan Ermeniler. Bunların özel bir planları olduğunu da zannetmiyorum. Belki de içlerinde öyle bir şey vardı. Katedralin havaya uçuşunda, dışarıdan gelen merminin payı yok. Neden ateş ettiniz? İçeride cephane yığılıydı denebilir. Onlar çok spekülatif şeyler. Orada müthiş bir kaos var. Kaçan Yunanlarla kovalayan Türk süvarisi, şehir daha tahliye olmadan çatışıyorlar. Orada bunun paniğiyle bir takım siviller ve Ermeniler de çatışmanın içinden geçiyorlar.

İzmir Yangını, ‘Gavur İzmir’ dedikleri yeri silip süpürmüş, geriye çok az bir yer kalmış. İzmir o zamanın en önemli limanı. Kıyıda antrepolar yanmış. 1926 yılında bunun bir mahkemesi yapılıyor. Orada belgeler incelenirse yangının verdiği zarar ortaya çıkar."

Kaynak

İzmir Yanarken

TIKLAYIN

13 Eylül 1922'deki İzmir yangınından hiç görmediğiniz görüntüler.

Le Levant ve Dumesnil'in raporunda yangın


Le Levant Gazetesi ve İzmir Körfezi'nde bulunan Fransız gemilerinin komutanı Amiral Dumesnil'in raporunda da İzmir'i Türkler'in yakmadığı belirtiliyor.

21 Eylül 1922'de İzmir'de Mehmet Sırrı ve Michelle Camberes'in sahibi olduğu Le Levant gazetesinde yangınla ilgili şu görüşler dile getiriliyor.

Ermeni Kilisesi'ne yaklaşık 100 metre uzaklıkta bir Ermeni evinde ilk yangın görüldü. Bu ilk girişim, itfaiyecilerin çabalarıyla engellendi. Birkaç saat sonra kilise çevresinde patlayıcı maddeler ateş almıştı. Yangın, eş zamanlı olarak Basmane'deki ve Soğukçeşme'deki Ermeni evlerinde başladı ve art arda Ayavukla'da, Ayaparaskeri'de ve Kireçağırı Mahallesi'ndeki Ermeni evlerinde yangın çıktı.

Yangından önce bütün Ermeni evleri kapalıydı ve herhangi bir hayat belirtisi yoktu. Yangınla birlikte Ermeniler silahlı olarak evlerinden çıktılar. Hatta Ayavukla Mahallesi'nde bir Ermeni'nin kendi evini ateşe vererek çıktığı görüldü. Birçok evde yangını körükleyen paçavra parçalarına rastlandı. Bu mahallelerde yaşayan Ermeniler, aynı zamanda yangını söndürmek isteyen itfaiye erlerine ateş etmeye başladı. Ermeni mahellerinde ve çarşıda bomba atan Ermeniler görüldü ve tutuklandılar. Darağaç'ta Yordani Aleksiyati adlı bir Rum evini yakarken yakalandı. Kendisine bunu yapması için bir Rum görevli tarafından para verildiğini itiraf etti.

Anadolu'daki Ermeni olaylarını örgütleyen meşhur Trukom, Yunanlılara İzmir'i terk etmeden önce şöyle seslenmişti: Siz İzmir'i Türkler'e bırakarak kaçın. Biz ancak öldükten sonra İzmir'i onlara teslim edeceğiz. Gerçekten de İzmir'i yakmak için burada bir Ermeni komitesi kurulduğu anlaşılıyor.

İzmir Körfezi'nde bulunan Fransız gemilerinin komutanı Amiral Dumesnil'in 28 Eylül 1922 tarihli raporunda da şu görüşler vurgulanıyor.

Ben, İzmir yangınında Türklerin suçlu olmayacakları kanaatindeyim. Bu kanım hiçbir zaman duygusal bir temele de dayalı değildir. Yine bu kanım sadece mantıksal bir çıkarsamanın sonucu da değildir.

A- Somut şahitler Türklerin şehirde düzeni sağlamak ve yagmayı ortadan kaldırmak amacını ispatlamşıtır.

B- Türk ordusu başka hiç bir ordunun sahip olmadığı kadrolara sahiptir ve bu orduda disiplin iyi biçimde uygulanır.

C- İşgalin ilk gününde bağımsız biçimde yapılan yağmalar takip eden günlerde büyük ölçüde bastırılmıştır ama bu yağmalar sırasında hiçbir zaman yangın girişimine işaret edilmemiştir.

D- Rum ve Ermeni mahallelerinde çok sayıda cephane ve çok miktarda yanıcı ve patlayıcı malzeme depoları vardı. Bir hayli zaman öncesinden beri, bütün Hristiyanları moralman baskı altında tutmak için, İzmir'in Türklere bırakılmasındansa tahrip edileceği fikri üzerine propaganda yapıldığı tespit edilmiştşi. Bu şekilde söylentiler binlerce defa başta bizim genel konsolos olmak üzere Fransızların kulağına gelmişti.

E-Yangının arifesinde Mustafa Kemal Paşa, bizim konsolosluğumuzun birkaç ev ötesinde bulunan kordon üzerinde genel karargahını kurdurmuştu. Ateş bu evlerden hemen uzaklaştırılmıştı.

F-Türkler yangına karşı sahip oldukları tüm imkanlarla mücadele ettiler. Bu imkanlar, böylesine büyük bir felaket karşısında elbette yetersizdi.

G- İzmir'de çok iyi organize itfaiye ekipleri çok sayıda Hristiyan'ın gitmiş olmasından dolayı ne yazık ki kargaşa içindeydi. İtfaiye ekipleri mümkün olduğu kadar çabuk harekete geçtiler, ama onlar şehrin birçok noktasında anı anda çıkan yangın karşısında bulunuyordu. Bu durum Türk yağmacılara atfedilmeyecek bir organizasyonu gösteriyor.

Konu hazırlanırken Tv kanallarından birinde belgeselini izliyordum. Anlatılanlar, o zamanlara ait görüntüler iç acıtıcı idi.

Yangında 500 kadar hiristiyan vatandaşımızın hayatını kaybettiği belirtiliyordu.

Bu kadar görgü tanıkları ve ilk yangının bir ermeni vatandaşın evinden çıkması ve diğer evlerde paçavraların bulunması ve daha da önemlisi yangına müdahale edenlere engel olunması ile kimin yaktığı açıkca belli.