Mektup

Uzaktaki bir kişiye / kişilere ya da kuruma belirli bir durumu ifade etmek amacıyla yazılan yazılara mektup denir.

Mektubun diğer yazı türlerinden ayrı bir özelliği vardır. Her şeyden önce bağımsızdır, ufukları alabildiğine geniştir, dar kalıplar ve kurallar içinde tanımlanamaz. Konuları oldukça bol ve sınırsızdır. Doğallığın ve içtenliğin en çekici belgesidir. Elbette ki herkese aynı içtenlikle mektup yazılmaz.

Gönderdiğimiz kişi ya da kurumla olan ilginin derecesine göre, mektubun hitap bölümünden, amaç, hatta sonuç bölümüne kadar değişen üslup özelliği vardır.

Mektup kişiliğimizin bir aynasıdır. Saygımız, sevgimiz, karakterimiz, inancımız, görüş ve düşüncelerimiz hatta kültürümüz mektubumuza yansır.

Basit bir yazı türü gibi görülmesine rağmen mektubun da kendine özgü bir düzeni, bir disiplini, bir planı vardır.

Mektubun Tarihi

Mektup, yazının bulunduğu tarihe kadar ortaya çıkmış eski edebiyat türlerinden biridir. Eldeki en eski örnekler; Mısır firavunlarının diplomatik mektupları (MÖ 15. - 14. yüz yılları) ile Hitit krallarının Hattuşa (Boğazköy) arşivinde bulunan mektuplarıdır. Batı edebiyatında mektup türünün ilk örneklerini, Yunan edebiyatında görürüz.

Mektup, bir edebiyat türü olarak, özellikle Latin edebiyatında gelişip yaygınlaşmıştır. Bu alanda yazanların başında Cicero (MÖ 106 - 43) gelir. Rönesans’tan bu yana Avrupa’da çeşitli ülkelerde bu türün yaygınlaştığı görülür. Özellikle Fransa’da mektup türü büyük gelişme göstermiştir. Mektup türünün Türk edebiyatında epey uzun bir geçmişi vardır.

Münşeatlarda (Nesir halindeki yazıları bir araya toplanmasından meydana gelen eserlere denir.) resmi ve özel mektuplara geniş yer verilirdi. Şinasi’nin öncülüğünde başlayan düz anlatım akımı, mektuplarda da etkisini göstermiş; Tanzimat’tan bu yana yazılan özel mektuplarda yapmacıksız, doğal bir anlatım kullanılmıştır.

Mektupta Amaç

• Bir haberi almak ya da vermek.
• Bir konuyu yazılı olarak tartışmak.
• Herhangi bir konuda sevincimizi ya da üzüntümüzü bildirmek.
• Birinden yardım dilemek ya da ona yardım etme isteğinde bulunmak.
• Bir işi sonuçlandırmak.

Mektupta Biçim

1. Hitap: Mektup yazılan kişiye olan ilgi ve yakınlığımıza bağlıdır. Samimi olduğumuz kişilere “Canım, Dostum”, yeni tanıştığımız ya da resmi olduğumuz kişilere “Bay, Bayan, Sayın” şeklinden hitap edebiliriz.

2. Giriş ve Gelişme: Mektubun amacını belirten bölümdür. Amaca doğrudan doğruya girilir. Bir haber öğrenmek için mi, bir sorunu tartışmak için mi, bir mektuba cevap olarak mı yazıldığı bu bölümde ortaya konur.

3. Sonuç: Bu bölümde klişeleşmiş cümleler, selam ve iyi dilekler yer almalıdır.

Mektup Yazılırken Uyulması Gereken İlkeler

• Mektup çizgisiz ve beyaz bir kağıda yazılmalıdır.
• Kağıdın sadece bir yüzü kullanılmalıdır.
• Mektup, kurşun kalemle yazılmamalıdır.
• Mektup kağıdının sağ üst kısmına yazıldığı yer ve tarih konulmalıdır.
• Mektup bitince imzalanmalı, sol üst köşesine de adres yazılmalıdır.

Mektup Türleri

Mektuplar, konularına ve yazanla yazılan arasındaki ilgiye göre şöyle ayrılır:

• Kişisel
• Yazınsal ve Düşünsel Mektuplar
• Resmi Mektuplar, İş Mektupları
• Zarf Yazımı

1. Kişisel (Özel) Mektuplar

Arkadaşlık, aile bağları, aşk gibi herhangi bir yakınlığı olan iki kişinin birbirine duygu, düşünce ve yaşantılarını samimi bir üslupla ve yazılı olarak anlattığı mektuplardır.

Özellikleri

• Konu ve uzunluk sınırı yoktur.
• Yaşamın her anı, her alanı ile ilgili olarak yazılabilir.
• Mektup yazan kişi ile mektubun yazıldığı kişi arasındaki ilişkinin gücü ve derinliği, mektubun içeriğini ve özelliklerini belirler.
• İçtenlik ve kişisellik esastır.
• Konuşma üslubu hakimdir.
• Yazım ve noktalama kurallarına özen gösterilmelidir.

Bazı mektuplar, bir yere davet etme, bir başarıyı ya da özel günü kutlama, başsağlığı veya geçmiş olsun dileği iletmek amacıyla kaleme alınabilir. Bu türden mektuplar genellikle kısa olmakla birlikte kişiler arasındaki ilişkiye bağlı olarak uzunluğu-kısalığı değişebilir. (Ayrıca bkz. Davetiye, kutlama, telgraf)

Tebrikler

Bayramlarda, yılbaşlarında veya mutlu bir olay dolayısıyla karşı tarafa iyilik ve mutluluk dileklerinde bulunmak amacıyla yazılan kısa,öz ve içten mektuplardır. Bunlarda kağıt yerine daha çok basılı kartlar kullanılmaktadır.


Telgraf

Mektubun gecikebileceği ivedi durumlarda bildirilmesi gereken istek, olay ve haberleri, kısa ve öz olarak anlatan bir mektup türüdür. Telgrafta az ve öz ifade önemlidir.

• Alacak olanın adı,soyadı ve açık adresi yazılır.
• Telgraf çekmemize sebep olan konu,kısa ve öz olarak ifade belirtilir.
• Sağ alt köşeye gönderenin adı ve soyadı yazılır.
• Telgraf metninin altına bir çizgi çekilir. Bu çizginin altına gönderenin adresi yazılır. Bu bilgi, alıcının bulunmaması durumunda telgrafın iadesi için gereklidir. Ücrete tabi değildir.

Telgraf, bugün kullanım alanı yok denecek kadar az kalmış bir yazışma türüdür.

Sanat, siyaset, edebiyat, düşünce adamlarının birbirlerine, ailelerine, sevgililerine yazdıkları mektuplar, onların yaşamlarına ve dönemlerine ışık tutan birer belge niteliği taşır. Örneğin Van Gogh’un kardeşine yazdığı mektuplar Theo’ya Mektuplar, Kafka’nın sevgilisi Milena’ya yazdıkları Milena’ya Mektuplar, Bedri Rahmi Eyuboğlu’nun kardeşlerine yazdıkları Kardeş Mektupları, Cahit Sıtkı Tarancı’nın mektupları Evime ve Nihal’e Mektuplar, Ziya’ya Mektuplar adıyla kitaplaştırılmıştır.

2. Yazınsal ve Düşünsel Mektuplar


Herhangi bir düşüncenin, duyuşun belirli bir kişiye değil, belirli bir okur kitlesine ya da tüm insanlara ulaşması için mektup şeklinde kaleme alınmasıdır. Bazan bir gazetede ya da dergide yayınlanabilir (Örnek: Nurullah Ataç, Okuruma Mektuplar) bazan da toplumsal, düşünsel, sanatsal nitelikli mektuplar bir kitap halinde toplanabilir(Örnek Descartes- Ahlak Üzerine Mektuplar).

Örnek metin: Ali Sirmen, "Allah Allah", Cumhuriyet, 7 Ekim 2000.

Örnek metin: Descartes, Ahlak Üzerine Mektuplar, (Çev. Mehmet Karasan), İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1992: 53-54, 62.

Örnek metin: Doğan Kökdemir, "Üniversite Öğrencilerine Açık Mektup", Cumhuriyet Bilim Teknik, 29 Temmuz 2000, 697: 15.

Mektup türünün kişiselliği, yazınsal birçok eserin yapısını da etkilemiştir. Türk ve dünya edebiyatında mektuplarla bezenmiş romanların yanı sıra tamamı mektup şeklinde yazılmış romanlara ya da öykülere de(Örnek: Goethe- Genç Werther'in Acıları, Reşat Nuri Güntekin- Bir Kadın Düşmanı, Halide Edip Adıvar-Handan) rastlanır.
Örnek metin: Aziz Nesin, "Son Konuğuma Mektup".

3. Resmi Mektuplar, İş Mektupları

Bir talebi ya da siparişi bildirmek, bir soruna açıklık getirmek, iş başvurusunda bulunmak, bir üst makama belirli bir durumla ilgili bilgi iletmek vb. amaçlarla kişiler ile kişiler, kişiler ile kurumlar ya da kurumlar ile kurumlar arasında yapılan yazışmalardır.

Özellikleri

• Kuruma ya da kişiye yönelik hitapla başlanmalıdır.
• Ad, adres, tarih belirtilmelidir.
• Açık, temiz, düzgün bir Türkçeyle kaleme alınmalıdır.
• Amaç açıkça belirlenmelidir.
• Birden fazla sorun söz konusuysa maddeler ya da paragraflar halinde belirtilmelidir.
• Saygılı, ciddi bir dil ve üslup kullanılmalıdır.
• Mektup bir kurum tarafından yazılıyorsa, kurumun antetli kâğıdı ve zarfı kullanılmalıdır.
• Daha önce yazılmış bir mektuba karşılık olarak yazılıyorsa, “ilgi” başlığı altında hangi tarih ve hangi sayılı, hangi konuyla ilgili yazıya karşılık olduğu belirtilmelidir.
• Sorun, durum ya da dilek açıkça ve kısa cümlelerle belirtilmelidir.
• Sonuç cümlesinde makamlar arasındaki hiyerarşik düzene dikkat edilmelidir. Üst makam alt makama yazıyorsa ya da makamlar arasında denklik varsa “rica ederim”, alt makam üst makama yazıyorsa “saygılarımla arz ederim” ifadesiyle cümle tamamlanmalıdır (“...durumu bilgilerinize saygılarımla arz ederim”, “... gereğini saygılarımla arz ederim” gibi).
• Kurumdan kişiye ya da kuruma yazılıyorsa kurumun en üst makamı tarafından, kişiden kişiye yazılıyorsa yazan tarafından imzalanmalıdır.
• Ek belgeler mektubun sonunda “Ekler” başlığı altında ve maddeler halinde belirtilmelidir.
• Bilgisayarla ya da daktiloyla yazılmalıdır.
• Çizgisiz beyaz kâğıt kullanılmalıdır.
• Yazım ve noktalama kurallarına uyulmalıdır.

Devlet dairelerinin kendi aralarında veya kişilerle devler daireleri arasında yazılan mektuplardır. Bu tür mektuplarda, konunun uzunluğuna göre tam veya yarım sayfa boyutunda çizgisiz,beyaz kağıtlar kullanılır. Anlatım ciddi ve ağırbaşlı olmalıdır. Konu dışında ayrıntılara ve özel isteklere yer verilmez. Konu en açık ve yalın biçimde ele alınır. Üst makam yetkilisi alt makamdakine yazdığı yazıyı “rica ederim”, alt makamdaki üst makamdakine “bilgilerinize saygıyla sunarım” veya “arz ederim” şeklinde bitirmelidir.

Resmi Yazışmalarda Dikkat Edilecek Noktalar

• Kağıdın üst yanından iki santim aşağıda ve ortada olmak üzere yazının çıktığı dairenin adresi bulunur.
• Sağ üst köşeye tarih konur.
• Yazıya başlamadan,hangi tarih ve sayılı yazıya cevap olarak yazıldığı belirtilir.
• Yazının ilk paragrafında sorun veya konu ortaya konur.
• Gelişme paragraflarında,bizim konu hakkındaki görüşümüz belirtilir,bizden istenilen bilgiler verilir.
• Sonuç bölümünde,yazının gönderildiği makamın durumuna göre (alt makam, üst makam) yazı, rica ya da sunu biçimlerinden biriyle bitirilir.
• Resmi yazıyı tamamlayan evraklar,metnin sol alt kısmına,sıra numarası verilerek belirtilir.
• Kağıdın sol en alt köşesine yazıyı daktilo edenle, konuyla ilgili bölüm şefinin ad ve soyadlarının ilk harfleri yazılır.

İş Mektupları

Ticaret ve endüstri kurumlarının birbirlerine ve kişilere, kişilerin bu kurumlara gönderdikleri mektuplara iş mektubu denir. İşyerleri bu mektuplarda, firma ismini taşıyan başlıklı (antetli) beyaz kağıtlar kullanırlar. Yazıda daktilo (veya bilgisayar) kullanmak yerleşmiş bir kuraldır. İş mektuplarında da konu kısa ,öz olarak açık ve yalın bir anlatımla ele alınmalıdır. Resmi mektupların özellik ve yazılışlarını kavramış olmak bu tür mektup yazmada da büyük kolaylık sağlar.

İş Mektuplarının Yazılışında Uyulacak Kurallar

• Ciddi bir anlatım kullanılmalı, kısa ve özlü bir anlatım yolu seçilmelidir.
• Her iş için ayrı bir mektup yazılmalıdır.
• Daktilo veya mavi mürekkepli dolma kalem kullanılmalıdır.
• Ele alınan konu hakkında amaca uygun açıklamalar yapılmalı, gerekli yerlerde teknik terimler kullanılmalıdır.
• İstekler yapmacıklığa kaçmadan ciddi bir hava içinde belirtilmeli, saygı bildiren kelimeler ölçülü şekilde kullanılmalıdır.
• Eğer yazılan iş mektubu, bir başka mektuba cevap niteliği taşıyorsa,bu, metnin başında “ilgi” bölümünde belirtilmelidir. Bunun için o mektubun tarihi ve numarasının yazılması yeterlidir.

4. Zarf Yazımı

• Alıcının adresi zarfın ortasına yazılmalıdır.
• Gönderenin adı ve adresi zarfın sol üst köşesine yazılmalıdır.
• Tam ve açık adres yazılmalıdır.
• Büyük harflerle ve okunaklı yazılmalıdır.
• Alıcı adresinin posta kodu belirtilmelidir.
• Özellikle yurtdışına gönderilen mektuplarda posta pullarının ülkeyi temsil edici bir değer olduğu unutulmamalı ve posta pulu kullanılması yeğlenmelidir.

Mektup Nasıl Yazılmalıdır?

Teknoloji pek çok değeri ortadan kaldırmaktadır, bundan kültür sanatta payını almaktadır. Mektup uzaktaki insanların tek haberleşme aracıyken çok sevilen türdü. Halkında kullanmak zorunda olduğu bir araçtı, hatta mektubun yazılması ve gelen mektupların okunması bir tören havasında olur, herkes pür dikkat mektuba odaklanırdı.

Onun sayesinde nice evlilikler doğumlar ve türlü müjdeler iletilmiştir. Hangimiz mektubun var sözünü duyunca yüreğimiz hoplamazdı, ama şimdi ise garip uzun mesaj sesleri mesajın var demekte, bu bizi etkilememektedir. Hal buysa da mektup ve çeşitleri devlet işleyişi içinde hala etkili kullanılmaktadır.

Mektup planı şu şekilde olabilir:

a. Hitap-seslenme Bölümü: Mektubun bu bölümü mektupm yazdığımız kişi ile olan ilişkimize göre olur. Hiç tanımadığımız birisine samimi bir arkadaşımıza sesleniyor gibi seslenemeyiz.

Hitap örnekleri: Sevgili Babacığım Canım Kadar Sevdiğim Kardeşim AzizHemşerim Efendi Oğlum Gözümün nuru kızım Sayın Yönetici
hitaplar mektubun diğer bölümlerinde yeri geldiğinde tekrarlanabilir.hitaptan sonra virgül konur

b.Giriş Bölümü: Mektubun giriş bölümünde genellikle en son mektuplaşmadan söz edilir. Neden mektub yazıldığı anlatılır.

c.Gelişme Bölümü: İletmek istediğimiz düşüncelere haberlere genişçe yer verilen bölümdür.verilecek haberler konularına göre paragraf halinde yazılmalıdır. Özel mektuplarda konu birliği önemli olmadığından her paragrafta bir konu olmalıdır.

ç.Sonuç Bölümü:İyilik dilekleri selam samimiyet ifade eden cümleler yer alır. Tek paragraf halinde kısa olarak düzenlenir.

Özel mektubun sahibinden izinsiz açılması hem genel ahlak kurallarına aykırı hemde kanunen suçtur. Haberleşme hürriyeti anayasal güvence altındadır. Konuya ilişkin anayasa maddesi şöyledir:


Madde 22. - Herkes haberleşme hürriyetine sahiptir.
Haberleşmenin gizliliği esastır.

Kanunun açıkça gösterdiği hallerde usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınan merciin emri bulunmadıkça,haberleşme engellenemez ve gizliliğine dokunulamaz.

Bilgiler derlemedir.

Şimdiki gençlere nojtalji gibi gelse de mektup yazmak ayrı bir zevkti.

Başlarken önce selam eder, büyüklerimizin ellerinden, küçüklerimizin gözlerinden öperlerdi. Öpülmek isteyip istemediklerine bakılmaksızın.
Sanki misafirliğe gitmiş gibi.



Okuldayken geleceğe bir mektup yazmış ve adresimize postalamıştık. Yazarken herkes gelecekteki umutlarını, özlemlerini, beklentilerini dile getirmesini özellikle vurgulamıştı öğretmenimiz.

Yazdıklarımı düşünüyorum da....

"Ey egosu boyundan büyük insan..
Bir gün ölüp toprak olacaksın. Bir tohum filizlenecek ot olacaksın, bir öküz seni yiyecek ve sıçtığı bok olacaksın.. Yani hep aynı kalacaksın."