Osmanlı'da İlk İşçi Kadın Şairimiz | Yaşar Nezihe Bükülmez

[@LaLe]

Yaşar Nezihe Bükülmez, nam-ı diğer Yaşar Nezihe Hanım

(17 Ocak 1880 - 5 Kasım 1971)

1880 yılında Şehremini yakınlarındaki Baruthane yokuşunda yoksul bir evde bir kız çocuğu dünyaya geldi. Adını Yaşar Nezihe koydular. Babası Şehremaneti Kantar İdaresinde hademeydi. Altı yaşında annesini kaybetti Yaşar Nezihe. Babası okula gitmesine izin vermediği için kendi kendini okula kayıt ettirdi.

Der ki Hoca Hanıma:

-Ben öksüzüm Hoca Efendi beni de okutun.

Sınıf arkadaşları ona "kendi gelen" adını lâyık gördüler. Durumu öğrenen babası onu dövüp, evden kovdu. Bir komşuya sığındı Yaşar Nezihe. Müthiş bir okuma hırsı vardı, ama beş parası yoktu. Dere kenarlarından Papatya, Ebegümeci Tohumu toplayıp aktarlara sattı, kazancının 40 parasını hoca hanıma, 40 parasını da kalfaya verdi. Bir yıl kadar sürdü bu. Gördüğü bütün tahsil buydu.

Yaşar Nezihe iki evlilik yaptı. Evliliklerinde de beklediğini bulamadı. Üç oğlundan ikisini yitirince, kendisini hayatta kalan tek oğluna adadı. İki kez intihara kalkıştı.

Hayatını hep çalışarak kazandı, evde dantel ve el işleri, nakış, yapma çiçekler yaptı ve bunları satarak geçinmeye çalıştı. 17 sene esirgeme derneğine iş işledi. Şark eşya pazarı'nda, hilâl_i ahmer'de (Kızılay) çalıştı. savaş yıllarında komşuların mektuplarını yazdı. Daha sonra işçi olarak Darphane’de çalıştı.

İlk şiirleri “Malumat ve Terakki” ile “Nazikter” dergilerinde Mazlume, Mahmure, Mehcure imzalarıyla yayımlandı.

Şiirlerinde kendi sıkıntı ve sorunlarının yanı sıra, ezilen insanların sorunlarını kendi sorunu olarak gördü. İşçiye ve eylemlerine sahip çıktı ve bu nedenle işçi eylemlerini destekleyici şiirler de yazdı. Amele Cemiyeti’ne üye oldu. Şiirlerine el konulan ilk kadın şairdir. Şiirleri Kadınlar Dünyası Dergisi'nde sıkça yayınlandı. Şarkılar da yazdı.

Nezihe Hanım ve Taha Toros Bey

(Taha Toros Bey, kadın şairler konusunda bir kitap hazırlamak isterken Yaşar Nezihe'nin Feryatlar'ını okumuş. Çeşitli gazete ve dergilerde, Martin Hartmann'ın 1919 yılında yayımladığı Dichter Der Neuen Türkei adlı kitabında da rastlamış adına ve şiirlerine )

''Feryatlarım'' onun şiirlerini topladığı kitabının adıdır. Toplumcu şiirin ilk örneklerini veren Yaşar Nezihe örgütlü mücadelenin önemine de inanıyordu. Bu amaçla Amele Cemiyeti’ne girdi. 1 Mayıs ve grev şiirleri yazdığı için gözaltına da alınan Yaşar Nezihe, 1971 yılında İstanbul’da yaşama veda etti.


Yaşar Nezihe, hayatına ve eserlerine ilişkin olarak şu özet açıklamayı yapar:

“İki kitabım var. “Bir Deste Menekşem” 1915’te Marifet Kütüphanesi tarafından yayımlandı. “Feryatlar”ımın neşir yılı da 1924’tür. Dört dosya dolusu şiir yazmışım. Bazıları bestelenen 250’den fazla şarkım var. Hayatım yazmakla geçiyor. Tecvit, Karabaş, Mızraklı İlmihal, Tuhfe-i Vehbi manzum kitaplarını ve Fuzûlî’yi bir-iki kez okudum ve bir-iki nazire yazdım. Vaktimin çoğunu kasnak işlemekle ve kitap okumakla geçiririm. Hayatta çok çektim. Hayatım baştanbaşa facia ile geçti.”

O, Türkiye’de ilk 1 Mayıs şiirini yazıp yayınlayan kadın şairdir.

1 mayıs

Ey işçi…

Bugün hür yaşamak hakkı seninken
patronlar o hakkı senin almışlar elinden.

Sa’yınla edersin de “tufeyli”leri zengin
kalbinde niçin yok ona karşı yine bir kin?

Rahat yaşıyor, işçi onun emrine münkâd;
lakin seni fakr etmede günden güne berbâd.

Zenginlere pay verme, yazıktır emeğinden.
Azm et de esaret bağı kopsun bileğinden,

sen boynunu kaldır ki onun boynu bükülsün.
Bir parça da evlatlarının çehresi gülsün.

Ey işçi…

Mayıs birde bu birleşme gününde
bişüphe bugün kalmadı bir mani önünde…

Baştanbaşa işte koca dünya hareketsiz;
Yıllarca bu birlikte devam eyleyiniz siz.

Patron da fakir işçilerin kadrini bilsin
Ta’zim ile, hürmetle sana başlar eğilsin,

Dün sen çalışırken bu cihan böyle değildi.
Bak fabrikalar uykuya dalmış gibi şimdi.

Herkes yaya kaldı, ne tren var, ne tramvay
sen bunları hep kendin için şan-ü şeref say…

Birgün bırakınca işi halk şaşkına döndü.
Ses kalmadı, her velvele bir mum gibi söndü.

Sayende saadetlere mazhar beşeriyet;
Sen olmasan etmezdi teali medeniyet.

Boynundan esaret bağını parçala, kes, at!
Kuvvetedir hak, hakkını haksızlara anlat.”

1918'de yazdığı ve Nazikter Dergisi'nin 15 şubat 1335 tarihli 20. sayısında yayımlanan bir şiiri de şöyle idi:

Mahalleden iki gündür verilmiyor ekmek
Kolay değil gece gündüz bu açlığı çekmek

Zavallı milletin aç karnı dört buçuk senedir
İaşe mes'elesi hallolunmuyor bu nedir...

Satıldı evlerin eşyası hep bir ekmek için
Ne yaptı millet acep bu azabı çekmek için

Kiminde kalmadı yatmak için yatak yorgan
Doyunca bulmadı birçokları yazık kuru nân

Şaşırdı yollarını genç kadınlar oldu zelil
Eden bu milleti açlıktır hep bu rütbe sefil

Sokak sokak kadın erkek çoluk çocuk dilenir
Görünce bunları bir yâre dilde tazelenir

Mahalle ekmeği çıkmazsa iş fenalaşıyor
Çoluk çocuk dökülüp yollara aç ağlaşıyor

O gün hamur çamur ekmekler on beşe satılır
Paran da yoksa yetim yavrularla aç yatılır

Elimde iğne kalem var da ben de muhtâcım
Yetim vedad'ım ile kırk sekiz saattir açım

Çalışmak isterim iş yok, bu hâle hayrânım
Bu aç yetime bakıp ağlarım perişânım

Vatan harâbe fakir millet aç sefil uryân
Bugün düşüncesi halkın biraz kömür ile nân...

Kaynak olarak derleme yaptığım siteler:
omersaylikdavutoglu.blogspot, ekşi sözlük, Günlük Evren Gazetesi... Emeği geçenlere Teşekkür ederim.

[@LaLe]

Şiirlerinden Örnekler


-Gazetede çıkan bir resmi-


Aşkım Ebedidir

Aşkım ebedidir, erecek sanına zevale,
Dönsem elem-i kahr-ı firakınla hilale.

Bigâne-i gamdım seni ben görmeden evvel
Ettin bugün eğlencemi feryad ile nale,

Sevdimse seni safvet-i vicdan ile sevdim:
Bir lâhza bile düşmedim ümmîd-i visale,

Etmez mi eser kalbine feryadı hazinim?
Kâfir bile giryan oluyor şimdi bu hale.

Kim derdi kader dûr edecek birbirimizden
Eyyamı saadet dönecek böyle hayale.

Aylar, seneler böyle firakınla geçerde
Hâla seni zalim, edemem Hakka havale!

Feryad ederek ağlar ise çok mu Nezihe,
Düştü yine bir sahili yok bahr-i melâle.






Mecnun isen ey dil sana Leylâ, mı bulunmaz

Mecnun isen ey dil sana Leylâ, mı bulunmaz
Bu goncaya bir bülbül-ü şeydâ mı bulunmaz

Sun şerbet-i lâl-i lebin ağyara vefasız,
Saki mi bulunmaz bana, sahbâ mı bulumaz

Arz etimiyorum âleme âlâmı derunum,
Yoksa bana bir mahremi sevda mı bulunmaz

Bir sen misin âlemde tabîb, illet-i aşka,
Teşhisi dile başka etibba mı bulunmaz

Al aşkını, ver gönlümü Allah için olsun
Dil vermek için dilberi rânâ mı bulunmaz

Me’ud edecek kimse seni yoksa Nezihe
Meşgul edecek bir sürü huyla mı bulunmaz






Ekmek ve Kömür İhtiyacı

Satıldı evlerin eşyası hep bir ekmek için
Ne yaptı millet acep bu azabı çekmek için
Kiminde kalmadı yatmak için yatak yorgan
Şaşırdı yollarını genç kadınlar oldu zelil
Eden bu milleti alçaktır böyle sefil






Gül ruhlarını gonca-i zibaya değişmem

Gül ruhlarını gonca-i zibaya değişmem
Endamı dîlâranızı tubaya değişmem.

Virane nişîn olsam, emin ol ki seninle
Ben meskenimi tarımı balaya değişmem.

Tenha gecelerde beni eyler müteselli,
Baykuş sesini bülbülü şeydaya değişmem.

Peymane'i sem nûş ederim saki-i gamdan
Bir katresini bir dolu sahbâya değişmem.

Sen naz ile gözler süzüp ettikçe tebessüm
Bir handeni vallahi bu dünyaya değişmem.






Utansın

Bahçıvanın suçu ne ki
Gül solduysa hazan utansın

Duyup kalbimin feryatlarını
Bülbüller ağlamaya utansın

Ben ışıl ışıl bir yıldız idim
Düştüysem yere gökyüzü utansın

Gül soldu ise hazan utansın
Cürmü ne ki bağban utansın

Duysun da figan-ı kalb-i zarım
Zar etmeğe bülbülan utansın

Bir ahter-i şuledar idim ben
Düştüm yere asman utansın

Çiğnenmedeyim cuyuş-i gamla
Bu halime hakdan utansın

Oldumsa zelil teessüf etmem
Zillete koyan zaman utansın

Şimdi siperim belâ-yı kahra
Bi-laneyim aşiyan utansın

Faş etmez idim bu raz-ı aşkı
Afaka çıkan figan utansın

Feryadım ederse halkı bizar
Bundan bana ne cihan utansın

Şu haline bak utan diyorlar
Ol afet-i bi-aman utansın

Çeşmimden akan sirişk-i ale
Baksın da sebep olan utansın

Bu şiir-i hazini Neziha
Duysun da şairan utansın

Eserleri:

• Bir Demet Menekşem (Marifet Matbaası 1913 veya 1915)
• Feryatlarım (Vatan Matbaası 1924) Çok sayıda şiir ve yazısı ise gazete ve dergi sayfalarında kalmıştır.

[@Banemin]

Zorlu bir hayat ve o hayattan günümüze kadar gelen harika şiirler ve iç acıtan bir yaşam öyküsü...


"Gül ruhlarını Gonca-i zibaya değişmem" şiirini okurken...


"Tenha gecelerde beni eyler müteselli,
Baykuş sesini bülbülü şeydaya değişmem."


Mısralarında takıldım kaldım. Hiç yabancı gelmeyen ve aklıma kazınmış sözlerdi bunlar ama nereden duyduğumu hatırlayamadım önce. Sağolsun Gogıl amca yardımcı oldu ve İbrahim Tatlıses'in söylediği bu uzun havaya yönlendirdi beni:

UZUN HAVAYA

"Utansın" şiiri de çok etkiledi beni... Tekrar bu konuya döneceğimden eminim.


Teşekkürler Lale...

[@LaLe]

Banemin, ufacık bir kız çocuğu, azmi ve hırsıyla o zamanın şartlarında çok zor mümkün olacak birşeyi başarmış. Duygulanmamak ve takdir etmemek imkansız.

Yaşar Nezihe'nin hayatı çok etkiledi beni.


Okuduğun şiirle şarkının aklına gelmesine de diyecek birşey bulamıyorum yani.

Şarkıyı çok güzel söylemiş İbo, güzel bir uzun havaymış.


Teşekkürler.

[@Banemin]

Lale bazı uzun havalar gerçekten çok güzeldir. Bu da onlardan biriydi ve en şok sevdiğim bölümü de bu şiirde görünce adı aklıma hemen gelmedi kimin söylediğinin.

Hatta ben ilk önce Hafız Burhan'dan dinlediğimi düşündüm bunu. Ama Gogıl benden iyi bu konuda.

Şairin hikayesi müthiş. O tarihlerde küçücük bir kız çocuğunun evden atılması ve buna rağmen o devirde bile okumanın gerekliliğinin bilincinde olması ve bu uğurda çaba harcaması mükemmel bir şey...

[@Basakca]

O ki zamanında minicik beden ve o beden ile türlü zorluğa karşı koyarak okumaya azmetmiş.

Hayatını kendi cümleleri ile kısaca özetleyen satırlarını okuyunca, yumruk gibi bir şey takılıverdi.

Facia ile geçen bir ömür...


Dönemin verdği tüm zorluklara rağmen (erkeklerin deyimiyle) kadın başına örgütlenmenin önemini, davranışları ve kalemi ile duyurmaya çalışarak tarihin tozlu sayfalarına ilkler olarak yazdırmayı başaran bir Türk Kadını.

Şimdikiler gibi ellerinde papatyalarla gezip tozmayı da bilirdi ama yapmamış. Kolay yoldan düzene ayak uydurmayıp savaşçı bir ruh ile hakkını aramayı tercih etmesi takdire şayan.

"Utansın" şiiri ile mücadeleci ruhunu tam manası ile ortaya koyuyor.

Teşekkürler Lale.

[@Türkü]

Sadece bir yıl aldığı eğitimle başarı merdivenlerini acı,keder,mutluluk ile tırmanmış. Azmin örneklerinden biri daha. Kendi kendini yetiştirmeyi öylesine güzel başarmışki sonraki nesile örnek olmuş yada olacaktır.

Bükülmez soyadını lâyığıyla hak etmiş.

Teşekkürler Lale.

[@ReaL]

Sanata ve sanatçıya verdiğimiz değer bu kadar işte...

Bu konu açılmasa şairden haberim olmayacaktı.. Konuyu ilginç kılan şairin bir ünvana sahip olması..

İbretlik bir ayakta kalma mücadelesi de takdire şayan..

* * *

Bilgilendirdiğin için teşekkürler LaLe...

[@Rukia]

Yaşam mücadelesi, okumak için çabaları ve ortaya koyduğu eserlerle ne kadar büyük bir insan olduğunu gösteriyor.

Şiirlerinin tümünü güzel, Utansın adlı olan ise o zamanki duyguyu tam olarak ifade etmiş.

Konu için çok teşekkürler Lale.

Banemin şarkı için sana da teşekkürler.

[@Ilgın]

Bazen düşünüyorum böyle zorluklar olmasa sanatcılar yetişmez mi diye. Sanırım sanatçıyı atkileyen böyle olumsuzluklar olsa gerek. Canı acıtan bir şey olacak ki sanatcı başını kaldırıp isyan etsin, içindeki mücadele hırsı ona yepyeni ilhamlar versin. Ben başka bir pencereden bakmak istedim olaya. Yoksa acıları kimse istemez hayaında. Acılardan ilham alanlar büyük eserler bırakmışlar. Belki de Hanımefendiyi şair yapanda bu acılardan biridir.