Karikatürist Nişan G.Berberyan

[@Psişik Tırtıl]

Nişan G. Berberyan

1842'de istanbul'da doğmuştur. Matbaacı bedroş cevizciyan'ın yanında çırak olarak olarak çalışmaya başlamış, ustasının hasta günlerinde basımevinin sorumluluğunu yüklenmiştir. 1882'de bağımsız olarak sürdürmeye başladığı basımcı ve yayımcılığı ölümüyle noktalanmıştır. (1907)

Berberyan, ressam, karikatürcü ve klişeci olarak tanzimat döneminde ünlendi. 1882-1888 yılları arasında purasda mangants (çocuk bahçesi) adlı dergiyi, 1894-1907 arasında ise yogavırtagan daretsuyts (halk yıllığı)'nı yayımladı. ölümünden sonra, iş ortağı ve oğlu zareh son yıllığı çıkarttı ve Mısır'a yerleşti.

Berberyan, bir karikatürcü olarak en etkili ve verimli yıllarını Teodor Kasap'ın hayal dergisinde geçirmiştir. Teodor Kasap (1835-1905) Hayal'in başyazarı, Berberyan ise başçizeridir. Bu birliktelik karikatürün (bizde) gazete başsayfasına bir makale ağırlığıyla yerleşmesinin temelini atmıştır. kasap, başyazılarını (muhavere=konuşma), karagöz ile hacivat'ın karşılıklı konuşmaları biçiminde kaleme alıyordu. Berberyan'ın karikatürlerinde de bu ikili yer almış; ele alınan olgular, onlar aracılığıyla eleştiri merceğinden geçirilmiştir. Kasap ile Berberyan'ın diğer bir ortak yanı ise içeriğe ilişkin. Karikatür yazıda dile getirileni işler. birliktelik hayal'in yaşamınca sürmüştür. bu çalışma biçimi, çizerin başyazıyı okumasını da gerektiriyor. böyle olduğuna karar verdiğimizde, karikatürcünün hakkını yemek de gündeme gelir. Ancak Sezar'ın hakkını Berberyan'a verebiliriz. o, başyazıda ele alınan sorunları (yaratıcılığını ortaya koyarak), bağımsız algılanabilen karikatüre ulaştırmıştır.

Kasap-Berberyan ilişkisine karikatürümüz (ayrıca) çok şey borçludur. karikatürü, sudan fantazilerle oyalayabilirlerdi. Ancak onlar karikatüre siyasal içeriği ve işlevi işin başında yüklemişlerdir. Giderek karikatür, türk basınında başyazı onuruna ulaşacaktır.

hayal'in yazı perdesinden söylenen karagöz ile hacivat'ın karikatür girişi, biçimsel açıdan da yararlı olmuştur. berberyan, olgulara yaklaşım ve espri dünyasından başka karagöz estetiğiyle de kuşandı. çünkü karagöz-hacivat, karikatürsel bir form yapısına sahiptir. bu olgu berberyan'ın çizgisini deformasyona doğru çekmiş, zorlamıştır. berberyan'ın süssüz çizgisi, daimi tiplerinde kırılırken (insan örgüsünün) diğerleri karşısında resimleşir. ancak onların bazı uvuzlarını eğip bükerek karikatürleştirmek ister. bu çaba içinde bir çok insanın burnunu uzun ve eğri çizmek gibi bir saçmalığa sürüklenir. berberyan'ın uvuzlarla uğraşması, karikatürü resmin dışında bir olgu olarak düşündüğünü sezmemizi olanaklaştırıyor. bunun (aynı zamanda) karikatür bilincinin ilk ilkel biçimi olduğu da ileri sürülebilir. berberyan, daha sonra yararsız biçim oyunlarından vazgeçer. desende güçlenerek, karikatürü gerçekliğin özünde arar. karşıtlıkları, çelişkileri görüntüler.

Berberyan, tanzimat döneminin en karmaşık, en hareketli yıllarına tanıklık etmiştir. belediye sorunlarından basına, meclis-i mebusan tartışmalarından ulusal ve uluslararası (en önemli) sorunlara değin uzanan bir ilgi alanı oluşturmuştur. karikatürlerinde yergi egemendir. bağırmadan, sessizce acıtan ama yerden yere vuran bir yergidir. bu gizli hırçın tavır, karikatürleri ve yayımcısını iki kez sansürün hışmına uğratacak; birinden üç yıl mahkümiyet, ikincisinden de hayal üç ay kapatılacaktır.

Nişan G. Berberyan'ın çizgi serüveninde portre karikatür, dikkat çekici niteliktedir. berberyan (karikatürde değilse de), portrelerinde batılı çağdaşlarının düzeyine ulaşmış; türk karikatürünün gelişim sürecinde kendine önemli bir yer açmış, sayılı çizerlerinden biridir.

Alıntı/Turgut Çeviker